De Romeinse keizer Theodosius I had twee zonen, aan wie hij in 395 na Chr. het keizerrijk naliet: de oudste, Arcadius, kreeg het Grieks en Aramees sprekende oosten met zijn eeuwenoude steden, terwijl de jongste, Honorius, het Latijnse westen kreeg, waar de stedelijke levenswijze wat minder diep was geworteld. De twee keizers hadden nog een halfzus, Galla Placidia, die de pech had in 408 in Italië te zijn. Op dat moment trokken de Visigoten – er is discussie over de naam mogelijk, maar die verdaag ik naar een andere gelegenheid – daar rond, op zoek naar goede landbouwgronden. De gevangenname van Galla Placidia en de plundering van Rome in 410 waren daarbij drukmiddelen.
Eerste huwelijk: Athaulf
De gevangen prinses moest in 414 trouwen met koning Athaulf. Het huwelijk zou moeten dienen om de Visigotische elite respectabiliteit te verlenen en zo te integreren in het Romeinse Rijk; de zoon heette daarom naar zijn grootvader Theodosius. Omdat in het oosten Arcadius zijn eerstgeborene ook naar diens opa had vernoemd, zou het mogelijk zijn geweest dat beide rijkshelften ooit gelijktijdig geregeerd zouden worden door twee naamgenoten:–een Theodosius II (oost) en een Theodosius II (west). Het mocht echter niet zo zijn: Galla Placidia’s zoontje stierf jong.
Tweede huwelijk: Constantius
In 416 werd Athaulf vermoord en sloten zijn opvolger Wallia en Honorius een vredesverdrag, waarna Galla Placidia terugkeerde naar het keizerlijk hof in Ravenna. Haar halfbroer huwelijkte haar prompt uit aan een aan van zijn generaals. Deze Constantius zou enkele jaren later de rang krijgen van medekeizer en beoogd troonopvolger. Van hem kreeg Galla Placidia twee kinderen: een meisje Honoria en een jongen Valentinianus. Hun vader overleed in 422, waarop Honorius zijn halfzus van het hof wegstuurde. Niet veel later overleed ook Honorius zelf.
Regentes
Er was nu geen keizer in het westen, dus de Senaat in Rome wees maar iemand aan, een zekere Johannes. Galla Placidia nam haar twee kinderen nu mee naar Constantinopel en diende zich aan bij Theodosius II, die Arcadius was opgevolgd. De keizer van het oosten steunde zijn tante en neefje. Oost-Romeinse troepen rekenden in 425 af met Johannes en Valentinianus begon te regeren. Vanzelfsprekend was een vijf- of zesjarige een marionet. De macht achter de troon was Galla Placidia.
Deed ze het goed? Ze slaagde er niet in de twist tussen twee generaals, Aetius en Bonifatius in goede banen te leiden. Daardoor konden de Romeinen niet verhinderen dat de Vandalen (een groep van Germaanse herkomst die zich had gevestigd in [V]Andalusië) hun gebied verlieten en overstaken naar Afrika. In 430 belegerden ze Hippo Regius, waar Augustinus toen zijn laatste dagen sleet. De Romeinse generaal Aspar probeerde ze terug te dringen. Verder moet Galla Placidia betrokken zijn geweest bij de optekening van het Romeins Recht die bekendstaat als Codex Theodosianus. De twee keizers voerden die in 439 in beide rijkshelften in.
Op dat moment was Valentinianus al meerderjarig en had Galla Placidia zich teruggetrokken uit het openbare leven. Haar werd dus niet verweten dat Karthago onbeschermd was gelaten en een makkelijke prooi vormde voor de Vandalen. Ze draagt echter wel degelijk bestuurlijke verantwoordelijkheid voor de verzwakking van het imperium, waarbij dan de aantekening geplaatst moet worden dat een andere regent het nauwelijks beter gedaan zou hebben.
Het mausoleum van Galla Placidia
Galla Placidia overleed in 450 en heeft de inval van de Hunnen niet meer meegemaakt. In Ravenna is een door haar gebouwd en naar haar vernoemd mausoleum met beeldschone mozaïeken. Twee sarcofagen zijn van haar halfbroer Honorius en haar echtgenoot Constantius; de derde sarcofaag is leeg en ongedecoreerd gebleven. Die was voor Galla Placidia zelf bedoeld, maar ze overleed in Rome en is daar bijgezet.
Althans, dat dacht ik. Maar in Thomas Hodgkins beroemde Italy and her Invaders (1892) lezen we iets anders:
Achter het altaar staat de enorme sarcofaag die de as bevat van Galla Placidia. Er zijn geen reliëfs op dit graf … Elf eeuwen lang bleef het gebalsemde lichaam van de keizerin ongestoord in dit graf, rechtop zittend op een troon van cipressenhout en gekleed in koninklijke gewaden. Het was een van Ravenna’s bezienswaardigheden om door een klein gaatje te turen en zo de heerseres te zien.
Maar helaas, driehonderd jaar geleden staken een paar onzorgvuldige of ondeugende kinderen, vastbesloten om de statige dame eens goed te bekijken, een brandende toorts door het gat. Duwend en elkaar verdringend brachten ze het licht te dicht bij het lijk en in een mum van tijd waren de koninklijke gewaden, het koninklijk lichaam en de cipressenhouten troon allemaal in vlammen gehuld. Binnen een paar minuten was de crematie voorbij en was de dochter van Theodosius te ruste gelegd zoals iedere dochter van elke heidense keizer.
Een mooie anekdote uit 1577, die ik toch even kapot wil checken. Weet iemand hier het fijne van?
In een grote sarcofaag zit misschien 2 m3 lucht en dus 400 liter gasvormige zuurstof. Dat is veel te weinig om de gewaden, een stoffelijk overschot en een houten troon te doen verbranden. Het vlam vatten van gewaden is mogelijk, maar dat levert veel te weinig warmte om ook het stoffelijk overschot te verteren, laat staan een houten troon, en dat nog wel binnen een paar minuten. De ondeugende kinderen zouden toch minstens een blik benzine naar binnen moeten gooien, en het gat groter maken. En zelfs dan zou er een verkoold lijk moeten zijn, en dat is er – kennelijk – niet.
Er deugt, kortom, niets van de logistiek van het verhaal. QED
p.s Ik heb dit mausoleum verleden jaar bezocht en de foto is veel mooier dan de werkelijkheid zoals ik me die herinner.
Los van de foto: de werkelijkheid is ongelooflijk mooi!
De schatting 2 m³ lijkt mij een tikje aan de lage kant (2 x 1 x 1 m is weinig voor een troon) maar ook bij bv. het dubbele blijft het punt staan. Alleen is uw argument gebaseerd op de aanname dat de sarcofaag luchtdicht was afgesloten, behalve het kijkgat. Is die aanname gerechtvaardigd? En dat kijkgat moet nog behoorlijk groot zijn geweest als er een toorts doorheen kon, wat de zuurstoftoevoer beslist niet belemmert.
“zelfs dan zou er een verkoold lijk moeten zijn”
Hier klopt nul komma niets van. Na elf eeuwen blijven ook in een mausoleum met kijkgat alleen maar botten over (wat weer tegen het verhaal spreekt – een verzameling botten blijft niet rustig en herkenbaar op een troon zitten, tenzij ze wordt opgeprikt), dus er was geen lijk meer om te verkolen.
Uw QED is dus nogal voorbarig. Daaruit volgt niet dat ik het verhaal wel geloof, alleen maar dat van de door u voorgestelde logistiek al even weinig klopt.
Deze anecdote is geheel nieuw voor mij. Ik las een enigszins geromantiseerde Duitstalige biografie over haar waarin vrij stellig stond dat ze in Rome is overleden. Een jaar geleden schreef ik ook een stukje over haar naar aanleiding van dat boek en mijn toen inmiddels derde bezoek aan Ravenna:
https://ppsimons.com/2019/05/28/galla-placidia/
“dat een andere regent het nauwelijks beter gedaan zou hebben.”
Is dat zo? Bij een andere gelegenheid stelde je dat de Romeinen het verlies van de westelijke helft in de eerste plaats aan zichzelf te wijten hadden. Daaruit volgt dat ze het op allerlei momenten wél beter hadden kunnen doen. Het verlies van Hippus Regius en Carthago komt dan bovenal in aanmerking, omdat het gebied de graanschuur van Italië was. Ik heb het altijd opmerkelijk gevonden dat ze het pas een kwart eeuw later probeerden te heroveren.
Individu versus collectief.
Collectief: ik denk dat “de Romeinen” het beter hadden kunnen doen als Aetius en Bonifatius hun meningsverschillen hadden kunnen overwinnen.
Individu: ik denk dat Galla Placidia, of wie er ook regent was geweest, dit niet meer kon afdwingen. Een keizer met militair prestige zou het misschien hebben gekund, maar die was er niet.
Djw voor deze verheldering.
Ik vond de anekdote over de brand in Galiia Placidia’s sarcofaag in Joannes Georgius Graevius’ Thesaurus Antiquitatum en Historiarum Italiae (Leiden 1722); als datum wordt daar 7 mei 1577 opgegeven.
Volgens Wikipedia werd het mausoleum van Honorius in Rome al in 1519 gesloopt ten gunste van de nieuwe Sint Pieter. In Krautheimer, waar ik voor Rome vaak als eerste kijk, staat helaas niets.
As the guy who unwittingly started this (I’m approaching the end of that transcription of Hodgkin’s 8 volumes that Jona linked to, and this is one of the places requiring annotation) with J. Krekel on this one. Hodgkin’s retelling of the story is at https://bit.ly/GallaPlacidiaAshes; my immediate reaction was that we have a horizontal stone sarcophagus not likely to contain an upright throne — minor, the enthroned Placidia might have been laid horizontally — but mostly that there’s just not enough oxygen in so small a space with only a small peephole to incinerate a human body and a cypress-wood chair. Char them, yes; but the “cremation” and “ashes” of Hodgkin’s always beautiful prose are not possible.
One small comment here: there has been a translation problem along the way. The account speaks not of a /toorts/, a torch; but of a “taper” (/kaars/), a long thin candle — which better accords with what children would find in a church, and the length of it accounts for how it could have penetrated deep enough into the sarcophagus to touch Placidia’s robes; also, if the hole had been wide enough to introduce a torch, the children would not have needed to see better.
Thank you also Gert (GMKnepper) for doing some of my work for me — and your additional comments via e‑mail, some of which will wend its way into my eventual footnote ad loc. — and although Hodgkin translated “taper” correctly (Rubeus: “per angustum foramen candelas iniicientibus”), he may have gone too far in reporting a cypress throne. Rubeus, an eyewitness to the after-effects of the fire, states that the sarcophagus had a cypress lining, but he does not say he saw the remains of a cypress chair: he very cautiously says “quae ad eam diem in sella cupressina sedisse *dicebatur*”. On the other hand, Rubeus mentions a plaster coating which once removed — quickly, it seems — gave access to a wider hole: plaster is very flammable, and once a further breach had been made in the sarcophagus, more air would have got in. (Agreeing with FrankB here)
It’s unclear to me too how much flesh would have remained on Placidia’s bones until the fire. I’ve seen the bodies of SS. Ambrose, Gervase and Protase in S. Ambrogio in Milan (my own inadequate photo at https://bit.ly/StAmbroseToday, a much better one at https://bit.ly/StAmbroseTodayWP) and it’s equally unclear to me how much flesh if any is left on them.
As to what happened to the wet, ashy, disintegrated remains of Placidia are still in her sarcophagus Needless to say a year or so ago I made (so far only timid) inquiries via Twitter with some local authorities at Ravenna — quite possibly the wrong ones — but my query was not deemed worth a reply. I may push a bit harder; I’ll be grateful for any help.
Die mozaïeken in Ravenna zijn van de mooiste die ik al mocht bewonderen. Een stad om naar terug te keren. Zelfs het mausoleum van Theoderik vond ik de moeite waard. En ja, over de Visigoten en Ostrogoten heb ik al verschillende etymologische verklaringen gelezen.