Korte inhoud van het voorafgaande:
- de tegenstelling tussen een rationeel, humaan Westen en een mystiek, tiranniek Oosten is doorgeprikt als fictie; je kunt die tegenstelling niet als oorzaak opvoeren; de oorzaak van de Perzische Oorlogen ligt in een specifieke en tijdelijke maatschappijvorm in Perzië;
- een continuïteit van toen tot nu is onbewijsbaar;
- het valt niet te weten of de waarden van de Griekse cultuur zijn veiliggesteld tijdens de oorlog met de Perzen.
Er is domweg noch een feitelijke noch een logische basis voor deze visie op het verleden. Zoals de titel aangeeft wil ik nog iets zeggen over pseudowetenschap.
Comeback
Het beeld van de Grieken als onze erflaters en wat dies meer zij, maakte immers een comeback in de nasleep van de Amerikaanse inval in Irak. Tot de voorbeelden behoorde de al genoemde classicus Paul Cartledge, auteur van Thermopylae. The Battle that Changed the World. Hij adviseerde de Tom Holland die ik op deze blog weleens noem als voorbeeld van iemand die wel schrijft over het verleden maar te weinig van geschiedwetenschap weet om er zinvolle dingen over te vertellen. Dat weet hij zelf ook, dus hij won voor zijn boek Persian Fire advies in bij Cartledge en gaf aan dat de Perzische Oorlogen beslissend waren voor de Europese cultuur. Paul Cartledge prees het boek vervolgens in The Independent. (Dat noemen ze academische ethiek.)
Weer een ander voorbeeld was Worlds at War van politicoloog Anthony Pagden, die vijfentwintig eeuwen geschiedenis samenvatte als de strijd om het voortbestaan van de Europese traditie van de vrijheid. Want waarom zou je je ook verdiepen in geschiedenis als wetenschap als inzicht in het historisch ambacht alleen maar het ideologisch gebruik van het verleden belet?
De volgende stap was natuurlijk de speelfilm 300, gebaseerd op de vrijwel vergeten graphic novel van Frank Miller, die honderdduizenden bezoekers duidelijk maakte dat de Grieken de enige hoop in de wereld op rede en gerechtigheid waren en dat de Perzen slechts een zee van mystiek en tirannie hadden te bieden. Zo herrees de mythe van een uitzonderlijk Griekenland, erflater van de westerse beschaving en bedreigd door een oostelijke erfvijand, uit de dood en keerden verouderde ideeën terug in het publieke bewustzijn.
Verklaringen
Er zijn diverse verklaringen voor deze gang van zaken. De trouwe lezers van deze blog kennen ze, dus ik verontschuldig me voor de nu volgende herhaling.
Eén ervan is dat Weber nooit werkelijk is doorgedrongen tot het Engelse taalgebied. Vooral Groot-Britannië is interessant: de Britten zijn goed in biografieën en waren lange tijd vooral methodisch individualisten, terwijl het vaststellen van een culturele continuïteit een heel ander soort wetenschap is. (Misschien is het interessant te weten dat in de nieuwsgroep Classics nog vorige maand een genuanceerde discussie was over de vraag of een onderzoeker ook Duits en Frans moest beheersen. De feitelijke vraag is hoeveel geheugenverlies de huidige, Engelstalige wetenschap kan hebben.)
Een tweede, te gemakkelijke verklaring is dat aloude ideeën over een westerse beschaving die door een Grote Boze Oosterling wordt bedreigd (de Ottomanen, de Russen, het Gele Gevaar, islamisten…) het in de tijd na 9/11 nu eenmaal goed deed. Deze verklaring is te gemakkelijk omdat ze onbenoemd laat dat er weerwoord mogelijk was, dat niet werd gegeven. Wat ik in de vorige stukjes schreef over methodisch collectivisme en over de noodzaak het sociaalwetenschappelijk instrumentarium te benutten als je culturele continuïteiten beschrijft, had voor 1985 allang met het grote publiek gedeeld kunnen zijn. Maar de universiteiten deden dat niet.
Ze doen het nog steeds niet. Het is echt niet vreemd dat het publiek momenteel prietpraat gelooft, want de universiteiten hebben de samenleving behoorlijk in de steek gelaten. Het blijft schokkend dat in discussies over open access de Nederlandse universiteiten nog nooit hebben gesproken met vertegenwoordigers van de maatschappelijke organisaties.
Nog een derde punt: de wetenschap is veel te verkaveld. Classici als Cartledge hebben het wel over geschiedenis en over cultuur, maar weten niet goed wat historici doen. Ik zou hun als lectuur aanraden:
- Herman Paul, Als het verleden trekt
- Chris Lorenz, De constructie van het verleden
Laatste verklaring: zoals de erfgoedsector de dialoog met het verleden ondergeschikt heeft gemaakt aan de “beleefbaarheid”, zo hebben ook de media weinig op met geschiedenis. Nederland heeft bijvoorbeeld geen TV-programma, nooit gehad ook, waarin het wetenschappelijke aspect van de bestudering van het verleden serieus wordt genomen.
De DNA-revolutie
Wie momenteel verontrust is omdat de alt-right zich meester maakt van de Grieks-Romeinse Oudheid, kan alleen zeggen dat dit het onvermijdelijke gevolg was van het feit dat de oudheidkunde onvoldoende heeft afgerekend met haar eigen koloniale, negentiende-eeuwse ideologie. Maar kwakhistorici en pseudowetenschappers hoeven het laatste woord niet te hebben.
Momenteel verandert de oudheidkunde namelijk grondiger dan in lange tijd het geval is geweest. Met twee nieuwe technieken, het isotooponderzoek en het DNA-onderzoek, krijgen oudheidkundigen momenteel vat op antieke migratie en het lijkt er steeds meer op dat mensen in de Oudheid mobieler zijn geweest dan altijd is aangenomen. Waar mensen zo mobiel zijn, nemen ze hun ideeën en inzichten mee. Het zou heel goed kunnen dat de oudheidkunde van de nabije toekomst niet langer gericht zal zijn op een Grieks-Romeinse beschaving met wat randculturen daaromheen, maar dat in plaats daarvan wordt gekeken naar één oude wereld, waarin mensen samen woonden, samen werkten, samen vochten, samen dachten – mensen die, door het gierende tekort aan informatie dat de oudheidkunde zo uitdagend maakt, alleen zinvol zijn te bestuderen in hun gezamenlijkheid.
[Tot zover de tekst van een digitale les die ik afgelopen zaterdag verzorgde. Meer over deze materie in mijn boek Xerxes in Griekenland. ]
Een “tegenstelling tussen een rationeel, humaan Westen en een mystiek, tiranniek Oosten” is nonsens, daar zijn we het over eens. Wat “waarden van de Griekse cultuur” zijn, laat maar. Maar zoals ik gisteren schreef, de wereld had er anders uitgezien als de Grieken zich in de Perzische oorlogen niet overeind hadden gehouden. En continuïteit is een verdedigbaar concept. Mensen zijn zich er altijd van bewust dat ze in een traditie staan, dan wel dat ze zich tot een traditie hebben te verhouden. Dat geldt voor de hele breedte van het bestaan, besef van goed en kwaad, denkbeelden over politiek, kunsten, techniek, wetenschap. De traditie waarin wij Nederlanders van 2021 staan is (natuurlijk niet alleen, maar) aantoonbaar in sterke mate bepaald door de Griekse en Romeinse oudheid. Het heeft mijns inziens weinig zin daartegen te opponeren.
Het heeft even weinig zin er halsstarrig aan vast te houden.
“Mensen zijn zich er altijd van bewust dat ze in een traditie staan.”
Flauwekul, zeker als het om de Oudheid gaat. In Zuid-Oost Groningen hebben mensen het veel te druk met dagelijkse beslommeringen voor dergelijk “bewustzijn”. In andere plaatsen waar ik heb gewoond idem dito. Ze hebben hier echt niet op FvD gestemd omdat de boreale voorman zo’n leuke toespraak in het Latijn heeft gehouden. Dat boeit niemand hier.
“continuïteit is een verdedigbaar concept.”
Zeker. Mijn punt is dat het bewezen moet worden. Aannemen dat er continuïteit is, zoals de Tommen Holland dezer wereld doen, is simsalabimsociologie. Wie een uitspraak wil doen over cultuur en culturele continuïteit, zal het instrumentarium van de sociale wetenschappen moeten benutten. Het is ervoor bedoeld.
Gisteren is al vrij overtuigend beargumenteerd dat continuïteit geen ononderbrokenheid veronderstelt. Ik geef nog in voorbeeld. In het 19e eeuwse imperiale Engeland beschouwde men zich als de nieuwe Atheners. Daarom was er de boatrace tussen Oxford en Cambridge, want de Atheners roeiden ook. Voor de meeste studenten in die steden bestond de studie uit een driejarige opleiding in de klassieken en daarna werd men geacht zijn bijdrage aan de verdere opbouw van het Empire te kunnen leveren. In de eeuwen daarvoor wist men in Engeland zo goed als niets van de Grieken, maar zo’n hiaat van 2300 jaar was geen enkel probleem.
Dat bewijst alleen maar dat de Engelsen van die tijd hadden gelezen over het oude Griekenland en dachten: dat gaan wij ook doen! Er zijn ook westerlingen die lezen over het boeddhisme en dan besluiten om boeddhist te worden, dus continuïteit van Griekenland naar Engeland is nog steeds niet bewezen. Het was niet zozeer de oudheid zelf, maar het bestuderen van de oudheid dat de denkwereld van de negentiende eeuwers heeft beïnvloed.
Hmm, ik zou niet zeggen dat het bewezen moet worden, maar gefalsificeerd. Ik kan jou ook vragen de afwezigheid te bewijzen, zeker omdat je de aanwezigheid ter discussie stelt. Maar dat is nog niet zo makkelijk, en misschien zelfs niet zo’n integer concept. Ik denk wel dat je gelijk hebt dat er geen ononderbroken continuïteit is, maar dat is ook niet zo gek. Ik denk dat men best zou kunnen verdedigen dat er niet zoveel ‘culturele continuïteit’ als gedacht was binnen de Griekse of Romeinse cultuur zelf. Vergelijk de Romeinse Koningen met de Republiek, met het Keizerrijk, de Christelijke invloeden en uiteindelijk het Byzantijnse rijk… Omdat de grenzen nooit duidelijk zijn (van cultuur) is er tot in het einde van dagen discussie mogelijk over wat die cultuur nou precies is. Geen vruchtbare lijn van onderzoek, naar mijn mening. Discussies over betekenis van begrippen leiden tot niets omdat men altijd door kan vragen met het definiëren van definities die aangewend zijn om de vorige definitie te definiëren…. Infinite regress.
Nog maar eens verwijzen naar Bayesian inferencing. De interpretatie van data hangt af van je a priori probability ratio, en de vraag is waar de laatste vandaan komt. Als je al overtuigd bent van de Boze Oosterling of van het Gele Gevaar (uit angst), dan interpreteer je de geschiedenis overeenkomstig. En als er te weinig relevante data zijn dan kun je zeggen wat je wilt. Dat over Persian Fire geloven wij maar al te graag.
Die Oost West tegenstelling, waarbij het westen rationeel verlicht en goed is, geloven wij vooral graag omdat het ons goed uitkomt. Ook in fictie, zie The Lord of Rings, waar de Koningen van het Westen in de eindstrijd dreigen om te komen in een zee van oosterlingen. en duister gespuis.
Maar je kunt niet volhouden dat er te weinig relevante data zijn. Bij voorbeeld:
het oostelijke deel van de Griekse wereld dat onder Perzisch bestuur stond, was heel wat beter af dan de “bondgenoten”van Athene, om maar te zwijgen van de heloten. Er is alle reden om aan te nemen dat de Perzen een verlicht bestuur over hun grote rijk uitoefenden, en dat ze daardoor het zaakje aardig bij elkaar hielden. Tot Alexander dat alles bedierf, en zijn opvolgers de Griekse traditie in ere herstelden van lekker tegen elkaar oorlog voeren.
En in de moderne tijd, als je als criterium neemt hoe vaak een land een ander land heeft aangevallen, of er militair in heeft geïntervenieerd, is de USA verreweg het gevaarlijkste land ter wereld.
Maar de mens kan dwars tegen de feiten in de meest opmerkelijke overtuigingen er op nahouden. Zie QNon(sens) of de platte aarde. Ik zou zelfs de hypothese kunnen opperen, dat hoe sterker de strijd met de feiten, hoe onwankelbaarder de overtuiging.
+1.
Ik begrijp je. Het is het logica-equivalent van het feit dat de sjablonen er zijn en invulling vragen.
Ja, maar waar komen dan die sjablonen vandaan? Daarom wordt recursive bayesian estimation toegepast, bv in robots.
https://en.wikipedia.org/wiki/Recursive_Bayesian_estimation
Dat is minder ingewikkeld dan het er uit ziet. Je mag dan niet eeuwig aan een sjabloon blijven vasthouden, je moet bereid zijn om te updaten.
Ik ben nou nog werkelijk geen seconde verontrust geweest dat alt-right zich meester maakt van de Grieks-Romeinse Oudheid…
Misschien wordt dat dan tijd? Want zoals altijd wordt het gebruikt om bepaalde bevolkingsgroepen buiten te sluiten. Of bent u OK met het concept van tweederangsburgers – de superieure erfgenamen van de Grieks-Romeinse traditie versus de rest?
Leuke poging tot framing, zo via ‘een onschuldige vraag’… nog ietwat transparant, maar zeker een leuke poging!
“Zinvol bestuderen in gezamenlijkheid”… Dit klinkt heel leuk holistisch, maar ik vraag mij af of dat wel realistisch is. Je kun namelijk niet altijd alle relevante probleemstellingen tegelijk adresseren. Maar goed, het palet aan probleemstellingen uitbreiden met vragen die niet uitgaan van Grieks/Romeinse centraliteit is natuurlijk alleen maar aan te moedigen.