Zoals ik al vertelde, werk ik momenteel aan een boekje over Hannibal in de Alpen. Het doel is uit te leggen waarom pogingen zijn route naar Italië vast te stellen, wel moeten mislukken. Waarom Hannibal besloot tot deze expeditie, is eigenlijk van ondergeschikt belang. Dat is meer een vraag voor een andere gelegenheid – bijvoorbeeld voor een blogstukje.
Ik begrijp het gewoon niet. We kunnen niet in Hannibals geest kijken maar mogen speculeren. Het is redelijk aan te nemen dat hij wel een paar dingen wist over zijn tegenstanders, de Romeinen.
Er waren heel veel Romeinen
Ding één: er waren heel, heel erg veel Romeinen. Hannibal zal de cijfers van de vijfjaarlijkse volkstelling niet hebben gekend, maar hij moet hebben geweten dat Rome tijdens de Eerste Punische Oorlog in staat was geweest het verlies van tienduizenden mensenlevens op te vangen. De Romeinse censuscijfers, overgeleverd in enkele van het geschiedwerk van Titus Livius afgeleide teksten, tonen dat Rome in 265/264 v.Chr., nog beschikte over 292.234 ingeschrevenen, terwijl dat aantal in 247/246 v.Chr. was gedaald tot 241.212. We weten niet wie waren ingeschreven, maar de Romeinse generaals vonden een verlies 17½% acceptabel. En daarna had Rome nog de mankracht om vloten en legers uit te rusten. Nogmaals: wat de cijfers precies zeggen weten we niet. Hannibal moet echter hebben geweten dat Rome beschikte over grote aantallen inzetbare soldaten en moet hebben geweten dat Romes generaals de grootste verliezen nog geen reden vonden om de strijd te staken.
Bevoorrading was onmogelijk
Ding twee: Hannibal wist dat hij in Italië nauwelijks bevoorraad zou worden. Vrijwel onmiddellijk na de oorlogsverklaring stuurde Rome consul Sempronius met een vloot naar Sicilië. Hij verwachtte dat de strijd daar zou losbarsten en wilde meteen oversteken naar Afrika. Bij het huidige Marsala stuitte hij op een Karthaagse vloot, die hij zonder veel problemen versloeg. Daarna bezette hij Malta. De chronologie is lastig, maar Hannibal was vermoedelijk nog niet bij de Pyreneeën. In de havens van de Languedoc moet hij hebben vernomen dat Rome de zee beheerste en dat bevoorrading van zijn expeditieleger, eenmaal aangekomen in Italië, moeilijk zou zijn. Voor zover we weten, is Karthago er maar één keer in geslaagd versterkingen naar zijn generaal te sturen. Titus Livius weet te melden dat Hannibal bij de monding van de Rhône aarzelde of hij zijn operatie moest voortzetten.
Romes trouwe bondgenoten
Ding drie: Hannibal kende de slag bij Telamon (225 v.Chr.), waarin Rome een enorm Keltisch leger had verslagen. Die Kelten zouden zich na Hannibals Alpentocht aan zijn zijde scharen. De vijandschap voor Rome zat diep. Het punt is echter dat in deze oorlog “heel Italië zich eensgezind aan de zijde van de Romeinen schaarde”, zoals de Romeinse auteur Fabius Pictor het trots verwoordde. Dat was dan door nood gedwongen, maar toch, het was gebeurd. De Italiërs waren massaal uitgerukt om honderden kilometers van huis strijd te leveren. Hannibal wist dat het bondgenotenstelsel van de Romeinen solide was en dat hij niet mocht hopen Rome tegen de bondgenoten uit te spelen. Dat had ook Pyrrhos van Epirus al vastgesteld, trouwens.
Kortom, Hannibal nam vanaf de Rhône een leger mee over de Alpen naar een gebied waar hij mocht rekenen op Keltische steun en niet méér. Hij zou zelf niet versterkt worden. Zijn tegenstander beschikte over meer manschappen én een hondstrouw bondgenootschap. En als Hannibal al Romeinse bondgenoten voor zich zou winnen, zoals na de slag bij Cannae gebeurde, zou hij die moeten beschermen en dus zijn krachten moeten verdelen.
Hannibal stak zijn nek in de strop. Ik snap niet waarom.
En toch heeft hij het tien jaar volgehouden, dus zo kansloos was het niet. Misschien dacht hij dat je Rome in het hart moest raken.
Dat liet hij keurig na na drie spectaculaire overwinningen.
Toen hij naar het zuiden van Italië trok kon hij de oorlog niet meer winnen. Gegeven wat er op het spel stond betekent dat dat zijn nederlaag vast stond. Uw opmerking heeft dan ook pas zin als u erbij vertelt wat hij na Cannae beter had kunnen doen.
Volgen alle beslissingen van leiders een logica?
Vragende groet,
Ja. Het probleem is alleen dat menselijke logica op allerlei manieren onjuist kan zijn.
Mij staat vaag een theorie bij dat Carthagers en Etrusken oude vrienden waren en dat Hannibal wellicht op hun steun rekende. Ene Van Zon (en dat moet ik echt nazoeken in mijn doctoraalscriptie uit 1983 over acculturatieverschijnselen bij de Etrusken tussen pakweg 300 en 100 voor Christus nav de Romeinse inkapseling ) betoogt in een artikel dat de Etrusken omdat het hen aan moreel ontbrak door de komende afloop van een sacraal tijdperk dat niet konden opbrengen
“Hannibal stak zijn nek in de strop. Ik snap niet waarom.”
Het eerste dat we moeten vast stellen is dat Hannibal net als bv. Rommel een uitnemend tacticus was. Dwz. hij wist hoe hij veldslagen moest winnen. Ik noem Rommel met opzet. Die was nl. ook een zwak strateeg. Hij had geen oog voor logistiek. Hij hield totaal geen rekening met de mogelijkheid van Operatie Toorts – had Rommel gewonnen bij El Alamein dan had hij in Noord-Afrika evenmin gewonnen. Wat men nogal eens vergeet is dat zulks tamelijk vaak voorkomt.
Ik houd daarom op het gebruikelijke antwoord. Hannibal was er op gebrand tegen de Romeinen te vechten (hij ging er zijn hele verdere leven mee door en laten we wel wezen, aan het eind van het leven werd dat bijna meelijwekkend) en maakte zich daarom niet druk om logistiek en strategie. Behalve Rommel had ook Napoleon daar een handje van.
Bovendien lijkt Hannibal geen benul te hebben gehad van economie. Ook dat is allesbehalve ongebruikelijk bij legeraanvoerders. Want om de vraag te beantwoorden die ik aan FransB hierboven stelde: na Cannae had Hannibal de Romeinse zilvermijnen kunnen bezetten. Garantie op succes geef ik niet, maar Rome had het er knap moeilijk mee gekregen.
Ja, daar zit wat in. Hij zal zich gerealiseerd hebben dat hij Rome niet kon innemen en bleef dus maar stug doorvechten. De vergelijking met Napoleon gaat wel op, want die deed in Rusland min of meer hetzelfde. Maar goed, de vraag ging over wat Hannibals plannen waren aan het begin van de veldtocht.
Nog meer speculatie: misschien vertelden zijn Keltische bondgenoten wel verhalen over hun voorvaderen die Rome zo’n honderd jaar eerder hadden ingenomen.
Ja, ik zoek het ook in die richting. Wat me opviel bij de Eerste Punische Oorlog is dat de Karthagers geen strategie hadden om te winnen. Ze konden de vijand beschadigen, maar konden niet méér. De Romeinen hadden wel een strategie: ze wilden een vrede op hun voorwaarden en ze wisten hoe ze die moesten bereiken. Moeizaam, tegen een enorme prijs, maar toch.
Idemdito in de Tweede Punische Oorlog. Rome wist aan het begin dat het Iberië moest veroveren om de Karthaagse middelen af te snijden en dat de oorlog moest worden verplaatst naar Afrika. Omdat een verdrag tussen Hannibal en Macedonië over is, weten we dat Hannibal streefde naar een compromisvrede. Hij had, als ik het goed zie, geen visie op hoe hij deze oorlog moest winnen.
Waarom had Hannibal Rome niet kunnen innemen? Rome had in die tijd geen noemenswaardige muren – de oude Servische muren waren zeker niet voldoende geweest tegen een belegering. Hannibal liet de stad daarentegen links liggen – was hij op zoek naar bondgenoten in het zuiden? Toen hij later terugkeerde was het te laat, Rome had een nieuw leger opgericht. Een goede tacticus, een abominabele strateeg.
Richard Miles betoogt in zijn boek over Carthago dat Hannibal wel degelijk wilde proberen om het systeem van de Romeinse bondgenoten te ontmantelen. En hij had een gedeeltelijk resultaat. Dat het systeem veel solider was dan gedacht kon Hannibal waarschijnlijk van te voren niet hoe inschatten. Iedere “normale” tegenstander had na Cannae om vrede gevraagd. Bovendien: wat was het alternatief? Hannibal had nooit en Iberie en Noord-Afrika kunnen verdedigen dus afwachten was geen optie.
Hannibal heeft het zeker geprobéérd, al kennen we zijn strijdplan niet en moeten we het afleiden uit zijn daden. Hij liet bondgenoten van Rome zonder veel problemen vrij, lezen we, en hield Romeinse krijgsgevangenen vast. Dus het kan zijn doel zijn geweest, maar na de expeditie van Pyrrhos, na de Eerste Punische Oorlog en na de slag bij Telemon zou hij beter hebben moeten weten.
Ik ben overigens niet wild-enthousiast over het boek van Miles.
https://mainzerbeobachter.com/2020/07/06/mom-verhalende-geschiedschrijving/
Blijft de vraag: welke aleternatieve strategie had Hannibal kunnen volgen?
Dat is inderdaad de vraag. Als je weet dat je oorlog verloren is, kun je altijd nog zorgen dat de schade bij je vijand is en niet bij jou.
Zie boven. De Romeinse zilvermijnen bezetten. Bijkomend voordeel voor Hannibal is dat dan zijn financieringsproblemen blijvend zijn opgelost.
Dat is overigens geprobeerd. De Romeinen onderdrukten de opstand op Sardinië vrij snel.
Ik ga me ook even in Hannibal einfühlen. Eén van zijn kritischere generaals wijst erop dat de Italiërs Rome niet in de steek lieten tegen de Kelten. Hannibal wuift dit weg: ‘Dat deden ze natuurlijk uit angst voor de Kelten. Wij zijn geen barbaren, ze zullen ons als bevrijders verwelkomen.’ De generaal wil op dat moment de naam Pyrrhus laten vallen, maar Hannibal snoert hem de mond. Hij is zo gebeten op de vijand dat hij zijn wensen voor waar neemt.
Is het niet zo dat de vroegere legers, ik heb dit gehoord over de Romeinse legers maar ook over de Napoleontische legers, hun voedsel uit hun directe omgeving betrokken ?
Bij Napoleon wordt dit wel als één van de redenen voor het mislukken van de veldtocht naar Rusland genoemd. Het was niet zo dat de aanvoerlijnen te lang waren want dat was niet de manier waarop een leger bevoorraad werd. De bevolkingsdichtheid te laag was en de Russen hadden de voorraden die er waren vernietigd.
“hun voedsel uit hun directe omgeving betrokken ”
Ja. Het probleem is evident. Zodra alle voedsel is weggeroofd is er ook voor de soldaten niets meer over. Dat wordt dus wel degelijk een logistiek probleem, net zoals voor Napoleon in Rusland.
Daarnaast moeten manschappen en wapens worden aangevoerd en niet te vergeten kleding. Want ook Hannibal leed verliezen. Of die nou van dichtbij of van veraf komen, dit blijft een logistiek probleem dat bij elke invasie een antwoord vereist, wil die een succes worden.
Juist de olifanten waarmee Hannibal beroemd is geworden illustreren dit. Hij raakte ze namelijk snel allemaal kwijt en kon ze niet vervangen. Het belang ervan is in de loop der millennia enorm overschat.
https://thehistoryherald.com/Articles/Ancient-History-Civilisation/Hannibal-and-the-Punic-Wars/hannibal-s-elephants-myth-and-reality/
Mmm, ik denk niet dat er vanuit het thuisland nog manschappen, voedsel, kleding of wapens nagestuurd werden. Dat is veel te gecompliceerd en te gevaarlijk. Zo’n leger moest, als het éénmaal was uitgerust, zelfvoorzienend zijn. En op veldtocht moest het zich blijven verplaatsen huist om de fourage veilig te stellen.
“beschikte over 292.234 ingeschrevenen, terwijl dat aantal in 247/246 v.Chr. was gedaald tot 241.212”. Aannemende dat dit over mannelijke Romeinse burgers gaat, exclusief vrouwen, kinderen, slaven en bondgenoten, dan moet Rome iets van 1 à 1,5 mln inwoners gehad moeten hebben, en heel Italie een veelvoud daarvan. En dat voor de aanvoer van graan uit Egypte. Dat is zo onwaarschijnlijk veel, dat ik me afvraag waarom we zulke getallen moeten geloven. Ter vergelijking: als de aantallen in Numeri kloppen, dan waren de eerste Israelieten al in het heilige land geweest, terwijl de achterhoede de schelfzee nog aan het oversteken was.
Er woonden Romeinen buiten Rome.
Hannibal hoeft geen rationeel/imperiaal doel gehad te hebben. Als zijn doel was glorie, roem en herinnerd te worden door het nageslacht, dan is hij volkomen in zijn opzet geslaagd.
Waarom ging hij dan door met de Romeinen te bestrijden nadat hij uit Carthago verbannen was? Hij had zich in 195 BCE ook aan de andere kant van de Tigris kunnen vestigen om op zijn lauweren te rusten. Voor de afwisseling had hij in het oosten van het Seleucidische Rijk wat plaatselijke klusjes kunnen opknappen. In Armenië kreeg hij nog een keer die gelegenheid. Maar nee, Hannibal moest zo nodig naar Bithynië – dichter bij de Romeinen. Steeds weer bracht hij de heersers in verlegenheid met zijn kansloze gerommel.