Polybios (5): De verloren tekst

On februari 9, 2023maart 20, 2023 door Jona LenderinginGeschiedenis, Hellenisme, Klassieken, Romeinse Keizerrijk, Romeinse Republiek

Toen Polybios de Alpen overstak, keek hij naar sporen van Hannibals oversteek.

[Slot van een korte reeks over Polybios van Megalopolis. Het eerste deel was hier.]

Na het einde van zijn internering reisde Polybios veel. Hij bezocht de Karthaagse steden in de Maghreb en Marokko en waagde zich zelfs op de Oceaan. Hij bezocht Alexandrië en Sardes. In 133 v.Chr. was hij aanwezig bij het beleg van Numantia in Iberië. Bij een andere gelegenheid trok hij over de Alpen, waarbij hij keek of hij kon zien hoe Hannibal deze bergen was overgestoken. Dat wil overigens niet zeggen dat zijn verslag van die Alpentocht een eigen, op autopsie gebaseerde schepping is. Hij vat een oudere bron samen die ook door zijn Romeinse collega-geschiedschrijver Titus Livius wordt samengevat.

Polybios’ Alpentocht is echter opmerkelijk. Een van zijn grootste verdiensten is dat hij de landen die hij beschrijft ook werkelijk heeft gezien. (Dat spreekt nog altijd niet vanzelf.) Hij wist bovendien, net als bijvoorbeeld Xenofon, wat het was om een legeronderdeel te commanderen. Zijn uitleg over de superioriteit van een legioen ten opzichte van de falanx, die ik hier citeerde, is voorbeeldig. Ook streefde hij ernaar de mensen te interviewen die bij de gebeurtenissen betrokken waren geweest. Hij memoires en andere publicaties en consulteerde archieven. Net als zijn tijdgenoot, de auteur van 2 Makkabeeën, citeert Polybios uit verdragen, waarbij hij onhandige stijlbreuken accepteert. Stijl was minder belangrijk dan waarheid.

Lees verder “Polybios (5): De verloren tekst” →

De triomf van Hercules

On juli 12, 2022juli 30, 2022 door Jona LenderinginGeschiedenis, Karthago, Romeinse Republiek, Wetenschapscommunicatie2 reacties

Het bovenstaande standbeeld is ten tijde van paus Sixtus IV (r.1471-1484) in Rome opgegraven. Tussen de startboxen van het Circus Maximus en de Santa Maria in Cosmedin, om precies te zijn. Dat wil zeggen: op de plaats van een oude tempel van Hercules, waarvan u de resten nog onder de genoemde kerk kunt zien (de ara maxima). Het beeld is vrijwel zeker opgericht door de Romeinse generaal Scipio Aemilianus, die in 146 v.Chr. Karthago had verwoest. De appels van de Hesperiden die de halfgod in zijn hand heeft, zijn een verwijzing naar Afrika. Er is wel beweerd dat de Romeinen zich graag presenteerden als Hercules en hoewel ik daarvan niet overtuigd ben, ben ik er wel van overtuigd dat dit beeld de eindzege over de Karthagers moest gedenken.

Ik heb over de drie oorlogen tussen Rome en Karthago twee boeken geschreven: De vergeten oorlog, dat tevens probeert de Karthaagse cultuur te presenteren, en Hannibal in de Alpen, waarin ik het non-probleem van ’s mans route naar Italië benut om oudheidkundige methoden te tonen. U bestelt de twee boeken hier en daar. Ook heb ik naast deze blog een tweede, kleinere Karthago-blog bijgehouden, waar ik vandaag een punt achter zet. Er zijn grote artikelen, die eerder ook op deze blog zijn verschenen, en ook een hele batterij kleine stukjes. Hier is een overzicht.

Lees verder “De triomf van Hercules” →

De niet-Alexander-podcast

On februari 16, 2022november 25, 2022 door Jona LenderinginGeschiedenis, Wetenschapscommunicatie11 reacties

Alexander (Nationaal Museum, Kopenhagen)

Een tijdje geleden kreeg ik een even aardig als vleiend mailtje. Een mij nog onbekende Filip Zweifel vertelde me dat hij, nadat hij mijn boek over Alexander de Grote had gelezen, een reeks podcasts was gaan maken over de ondergang van het Perzische wereldrijk. Zou ik het leuk vinden om eens aan te schuiven?

Dat hoefde hij me geen twee keer te vragen. Mijn liefde voor Vlaanderen is algemeen bekend en dit was een ongezochte gelegenheid ook de Mithras-expositie te bezoeken. Zo was ik vorige week dus in België, waar ik ook het museum van Nijvel eindelijk heb bezocht, met de vondsten uit Liberchies.

Lees verder “De niet-Alexander-podcast” →

Hannibal-podcast

On februari 10, 2022februari 10, 2022 door Jona LenderinginGeschiedenis, Wetenschapscommunicatie14 reacties

Philip Dröge, de auteur van bewonderde boeken als Tambora, Moresnet, Pelgrim, De republiek Groningen en Moederstad, interviewde me onlangs over Hannibal in de Alpen. Terwijl het buiten pijpenstelen goot, voerden wij een leuk gesprek over Hannibal, over Alpen en over olifanten, afdwalend naar de actualiteit van de dag, zoals de aan fraude grenzende publicatie Het verraad van Anne Frank.

Als u de podcast beluistert – hij duurt ongeveer drie kwartier – hoort u dus twee mensen met belangstelling voor geschiedenis, sprekend over hoe je dat verleden eigenlijk kennen kunt. Met als rode draad dat mensen blijkbaar niet kunnen aanvaarden dat sommige dingen niet te kennen zijn. En dat ze ook niet gekend hoeven worden. Dat betreft lokaalpatriotten die per se willen dat Hannibal door hun dorp is gekomen. Het betreft ook wetenschappers die, zonder én de teksten én het materiële aspect van het verleden te overwegen, pretenderen wetenschap te kunnen bedrijven. En gemeenschapsmiddelen verspillen aan een overbodige vraag.

Lees verder “Hannibal-podcast” →

Col de la Traversette

On februari 6, 2022maart 20, 2023 door Jona LenderinginGeschiedenis, Karthago, Klassieken, Romeinse Republiek2 reacties

Van de Col de la Traversette heb ik zelf nooit foto’s genomen, maar een bevriend echtpaar is er op vakantie en wandelde een eind in de richting. De berg op de foto hierboven is de Monte Viso, de weg naar de pas ligt links daarvan.

Hannibals pas?

Is dit de pas waar Hannibal overheen ging? Het is niet ondenkbaar, maar de theorie kent grote moeilijkheden. De Karthagers moeten dan langs de bovenloop van de Durance zijn gekomen, maar een van de weinige dingen die we zeker weten, is dat ze niet zijn gekomen langs de benedenloop van die rivier. Hoe je dan aan de bovenloop komt, moet worden verklaard. Van onze twee bronnen vermeldt de oudste, Polybios, de Durance geheel niet, terwijl de ander, Titus Livius, de rivier wel vermeldt. Dat doet hij op gezag van Timagenes van Alexandrië. We weten echter niet waar deze auteur zijn informatie vandaan haalt.

Lees verder “Col de la Traversette” →

De Col de Montgenèvre

On januari 25, 2022augustus 28, 2022 door Jona LenderinginGeschiedenis, Karthago, Klassieken, Toerisme4 reacties

Voor het laatste van de filmpjes die mijn zakenpartner en ik maakten over Hannibal in de Alpen, wilden we toch echt over een pas reizen. Dat was nog niet zo gemakkelijk, want de coronabeperkingen maakten een bezoek aan Italië praktisch onmogelijk. We zijn niet verder gekomen dan het wintersportdorpje Montgenèvre. Lopend in de regen leg ik uit dat er diverse dingen zijn die we weten over de pas waarover Hannibal naar Italië kwam, en dat de Montgenèvrepas aan de meeste criteria voldoet.

Dit was het laatste van zeven filmpjes.

In het eerste filmpje legde ik uit dat onze reconstructie van Hannibals krijgsplan afhankelijk is van de plek waar hij de Rhône overstak. Die kennen we echter niet.
Een volgend filmpje behandelde het lokaliseren van de woonplaatsen van antieke stammen. Die kunnen overal hebben gewoond.
Het derde filmpje behandelde de vraag of een bekend IJzertijdfort ook het fort was dat Hannibal stormenderhand innam. Opnieuw: we weten het niet.
In het vierde filmpje behandelde ik de bronkritiek en daarover valt wel iets te zeggen – maar het brengt ons niet dichter bij identificatie van de juiste pas.
Inzichten in de klimaatwetenschap en antieke hydrologie behandelde ik in filmpje vijf. Ze brengen ons niet veel verder.
Tot slot was het vorige filmpje gewijd aan Peter Connolly, die toonde hoe de puzzel misschien valt op te lossen. Met de nadruk op misschien.

Lees verder “De Col de Montgenèvre” →

Bezocht Hannibal Briançon?

On januari 23, 2022augustus 28, 2022 door Jona LenderinginGeschiedenis, Karthago, Klassieken, Romeinse Republiek, Toerisme5 reacties

In Hannibal in de Alpen, dat afgelopen woensdag is gepresenteerd, behandel ik de onmogelijkheid vast te stellen waar de Karthaagse generaal met z’n olifanten de Alpen is overgestoken. Ik benut die op zich onbelangrijke vraag om te tonen hoe veelkleurig mijn vak is en om uit te leggen dat de dingen verkeerd gaan als de kennis van onderzoekers onvoldoende breed is.

In een eerste filmpje legde ik uit dat onze reconstructie van Hannibals krijgsplan afhankelijk is van de plek waar hij de Rhône overstak. Een tweede filmpje behandelde het lokaliseren van de woonplaatsen van antieke stammen. Filmpje drie behandelde ik de vraag of een bekend IJzertijdfort ook het fort was dat Hannibal stormenderhand innam. In het vierde filmpje behandelde ik de bronkritiek en woensdag hadden we het over hydrologie.

Lees verder “Bezocht Hannibal Briançon?” →

Een vlechtende rivier

On januari 22, 2022december 25, 2022 door Jona LenderinginGeschiedenis, Karthago, Klassieken, Romeinse Republiek, Toerisme6 reacties

In Hannibal in de Alpen, dat deze week is gepresenteerd, behandel ik de onmogelijkheid vast te stellen waar de Karthaagse generaal met z’n olifanten de Alpen is overgestoken. Ik benut die op zich niet heel belangrijke vraag om te tonen hoe veelkleurig mijn vak is en om uit te leggen dat we weinig hebben aan oudheidkundigen die “hebbes!” roepen voordat ze weten over welke data ze beschikken.

Lees verder “Een vlechtende rivier” →

Terugkijken

On januari 20, 2022januari 25, 2022 door Jona LenderinginDagelijks leven, Wetenschapscommunicatie1 reactie

Gistermiddag was in een verder verlaten Rijksmuseum van Oudheden de presentatie van mijn nieuw boek Hannibal in de Alpen. Die was online te bekijken, wat leuk was, omdat we zo meer mensen konden bereiken dan als iedereen live aanwezig moest zijn.

Museumdirecteur Wim Weijland heette de kijkers welkom en ik vertelde iets over het boek. Daarna interviewde Martijn van Calmthout museumconservator Annemarieke Willemsen en mijzelf over wat het inhoudt het publiek gelaagd te informeren over wetenschap. Je kunt bijvoorbeeld Hannibal gebruiken om de aandacht te trekken en dan iets vertellen waarvan de mensen nog niet wisten dat het interessant zou zijn. Dat geldt voor museumtentoonstellingen evengoed als voor boeken. Het probleem is dat de formats en frames waarmee we de aandacht trekken, inmiddels behoorlijk sleets zijn en niet zelden contraproductief. En dat, als het over de Oudheid gaat, die vervolginformatie meestal ontbreekt.

Lees verder “Terugkijken” →

Trok Hannibal langs de Drac?

On januari 19, 2022maart 20, 2023 door Jona LenderinginGeschiedenis, Karthago, Klassieken, Romeinse Republiek, Toerisme4 reacties

In Hannibal in de Alpen, dat vanmiddag wordt gepresenteerd, behandel ik de onmogelijkheid vast te stellen waar de Karthaagse generaal met z’n olifanten de Alpen is overgestoken. Ik benut die op zich niet heel belangrijke vraag om te tonen hoe veelkleurig mijn vak is.

In een eerste filmpje legde ik uit dat onze reconstructie van Hannibals krijgsplan afhankelijk is van de plek waar hij de Rhône overstak. Een tweede filmpje behandelde het lokaliseren van de woonplaatsen van antieke stammen. In het vorige filmpje behandelde ik de vraag of een bekend IJzertijdfort ook het fort was dat Hannibal stormenderhand innam.

Lees verder “Trok Hannibal langs de Drac?” →