Er zijn drie Romeinse keizers geweest die Domitianus heetten. De eerste is de man aan wie het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden vanaf 17 december een expositie wijdt. Het is wonderlijk dat dat niet eerder is gedaan, want zoals ik al vertelde is hij een van de weinige keizers wiens beleid gevolgen heeft tot op de huidige dag: het schisma tussen joden en christenen. Zulke claims worden vaker gedaan en zijn doorgaans precies dat: claims. In dit geval valt het echter wetenschappelijk en overtuigend te bewijzen. Dit is dus geen “keizer X deed Y en simsalabim daarom hebben wij Z”. Dit keer is de historische continuïteit te onderbouwen. Documenteerbare vormende werking! Ook weleens leuk. Mag wel in de krant. Verdient een tentoonstelling.
Kun je van de eerste Domitianus dus zeggen dat hij na negentien eeuwen nog altijd een van de weinige antieke personen is met een documenteerbare relevantie, de twee andere zijn wegens gebrek aan belang totaal vergeten. De eerste van dit tweetal lijkt rond 273 in Gallië te hebben geregeerd; de ander eind derde eeuw in Egypte. Uit papyri en munten blijkt dat deze in Egypte heerste van de zomer van 296 of 297 tot en met december 297. Keizer Diocletianus moest er persoonlijk voor naar Egypte, dus helemaal verwaarloosbaar was de regering van Domitianus III niet.
Domitianus II
Domitianus II, die we dus ruim twintig jaar eerder moeten plaatsen, is obscuurder. Het bewijs begint met één zinnetje, te vinden bij de Byzantijnse auteur Zosimos (1.49.2).
In de tijd van keizer Aurelianus werden verschillende senatoren, beschuldigd van samenzwering tegen de keizer, ter dood gebracht. … In deze jaren werden ook Epitimius, Urbanus en Domitianus verdacht van opstandigheid, gearresteerd en bestraft.
Je kunt er uit afleiden dat deze Domitianus geen senator was of in elk geval niet om het leven kwam bij de zuivering van de Senaat. Niet méér.
Een munt, een carrière?
In 1901 publiceerde de Franse oudheidkundige Allotte de la Fuÿe echter over een kort daarvoor in de omgeving van Nantes ontdekte muntschat uit de tijd van Aurelianus, waar een munt bij zat met het portret van een Imperator Caesar Domitianus Pius Felix Augustus. De munt leek wat op de munten van het Gallische Keizerrijk. De gedachte was dus niet zo vreemd dat Domitianus II een blauwe maandag had geregeerd in Gallië.
De la Fuÿe ging nog een stap verder. Deze Domitianus kon dezelfde zijn als een generaal die in een burgeroorlog op de Balkan een rol had gespeeld en wordt vermeld in de Historia Augusta. Zijn carrière zou dan daar in 262 begonnen zijn; daarna zou hij in dienst zijn getreden van de Gallische keizer Victorinus, zelf de macht hebben geüsurpeerd en zijn afgezet door Tetricus.
Kritiek
Het is nogal wat, om op één munt te baseren. De Duitse geleerde Dietmar Kienast, die in 1996 en 2004 alle gegevens over de Romeinse keizers bij elkaar plaatste, moest er niets van weten.
Eine in Gallien gefunde angebliche Münze des Domitian is die neuzeitliche Überarbeitung einer Tetricus-Münze.
Dat baseert hij op een in 1992 verschenen artikel van Lawrence Okamura. Ik heb geen zin een vermogen te betalen om het obscure artikel achter een betaalmuur vandaan te halen.
Kienasts woord zou ook het laatste zijn geweest, ware het niet dat in 2003 in de omgeving van Oxford opnieuw een munt van Domitianus II is gevonden. In 2006 was het opnieuw raak, nu in Vidin (Bulgarije). We moeten dus concluderen dat De la Fuÿe gelijk heeft gehad.
En tot slot
En er is nog een conclusie mogelijk: de auteurs van onze bronnen mogen Domitianus I dan typeren als tiran, de keizer was niet zo impopulair dat zijn naam taboe werd. Terwijl er nooit een Gaius II of Caligula II is geweest, en ook geen Vitellius II, Commodus II, Heliogabalus II enz. en we tot de zevende eeuw moeten wachten op een Tiberius II, bleef de naam Domitianus acceptabel. Er bleven mensen, althans in Gallië en Egypte, die zich Domitianus herinnerden als een niet per se slecht heerser.
“Terwijl er nooit een Gaius II of Caligula II is geweest, en ook geen Vitellius II, Commodus II, Heliogabalus II enz. en we tot de zevende eeuw moeten wachten op een Tiberius II, bleef de naam Domitianus acceptabel. Er bleven mensen, althans in Gallië en Egypte, die zich Domitianus herinnerden als een niet per se slecht heerser.”
Dat klinkt heel overtuigend… tot je bedenkt dat er eigenlijk van heel weinig keizers een versie II of III bestaat. Constantius scoort heel hoog met XI, Ioannis (John) begint laat maar komt nog tot VIII, Leo tot VI.
En ja, er zijn 3 versies van Gordianus maar die waren allemaal familie (gaat ook op voor veel van die Constantijntjes natuurlijk).
Ja, wel een Tiberius II dus – en ‘al’ in de 6de eeuw hoor (Tiberius II Constantinus 578 – 582). 😉
Maar er bestaat geen Hadrianus II, geen Titus II, geen Marcus Aurelius II en geen Vespasianus II, terwijl dat toen en nu als goede keizers golden. Ik kan er nog wel een paar noemen, maar ik denk dat duidelijk is dat we de benaming van de keizers niet moeten zien als duiding van hun populariteit. Ik denk daarom dat Domitianus niet bijzonder populair was – of juist niet, maar gewoon een Romeinse naam die ouders aan hun zonen gaven. En soms schopte zo’n zoon het tot keizer.
“dat we de benaming van de keizers niet moeten zien als duiding van hun populariteit.”
Dat doet JonaL alleen in de zin van “Domitianus I was niet zo impopulair”. En dat spreekt u geenszins tegen. Integendeel, uw “niet bijzonder populair” valt er heel goed mee te rijmen..
“Dat doet JonaL alleen in de zin van “Domitianus I was niet zo impopulair”.”
Nee, JonaL doet dat ook door te stellen dat de namen van minder populaire keizers niet vaker voorkwamen, en dat ‘omdat er een Domitianus II en II waren, de naam geen taboe was en de keizer niet zo impopulair was’. En daarmee doet hij een uitspraak over een relatie tussen het vaker voorkomen van een keizernaam en de populariteit van de eerste keizer met die naam. Een relatie die men gewoon niet kan maken op grond van het wel of niet vaker voorkomen van een keizernaam zoals ik denk ik duidelijk genoeg heb gemaakt met voorbeelden.
“En dat spreekt u geenszins tegen”
Natuurlijk niet, ik heb geen informatie over hoe men in het Gallië of Egypte van de derde eeuw dacht over Domitianus I, dus kan ik er ook geen uitspraak over doen, voor of tegen.
Maar dat heeft niets met mijn reactie te maken dus waarom u dit noemt is mij een raadsel. Behalve als het past in uw vaker gebruikte tactiek om niet op de inhoud van reacties in te gaan maar vooral op de vorm.
“We moeten dus concluderen dat De la Fuÿe gelijk heeft gehad.”
Ziehier de zin van speculeren. Want dat was inderdaad wat hij deed.