Het Sinterklaasjournaal besteedt er geen aandacht aan, maar er is nieuws over Sint-Nikolaas, goedheiligman, ketterpletter, bisschop van Myra alsmede beschermheilige van Amsterdam. Het nieuws: zondag zal een stukje van een van zijn ribben worden overgebracht naar de Amsterdamse Nikolaasbasiliek. Het botfragment is afkomstig uit de Abdij van Egmond.
Is dat botje echt?
Het is verre van mij daar de draak mee te steken. De verering van Sint-Nikolaas staat voor een waarde die minimaal overweging verdient: dat het goed is te geven aan mensen die niets terug kunnen geven. Daarom, zo lezen we in de Nieuwe Catechismus (vraag 25), geeft Sinterklaas aan kleine kinderen en is het een feest voor volwassenen. De vraag of het Egmondse botmateriaal werkelijk afkomstig is van de op 6 december 342 ontslapen bisschop, is niettemin een legitieme.
En een onbeantwoordbare. Met een koolstofdatering is de waarschijnlijkheid vast te stellen dat het bot afkomstig is uit de Late Oudheid, maar er bestaat geen test voor Nikolaasheid. Wat we wél kunnen weten, is of dit stukje rib teruggaat op de botten die Barinese body snatchers in 1087 hebben meegenomen uit Myra, het huidige Demre. Ze deden dat, naar eigen zeggen, om te verhinderen dat de Seljuken (doorgebroken na de slag bij Manzikert) ermee vandoor zouden gaan. Naar onze begrippen was het gewoon roof.
Als het Amsterdamse ribfragment behoort bij het gebeente dat destijds naar Bari is gebracht, is er een redelijke kans dat het gaat om het goede botmateriaal. De kerk in Myra is bekend en is inderdaad waar Sint-Nikolaas is bijgezet. Momenteel worden daar (afgezien van een onzinclaim) twee graven aangewezen als de plek die destijds is leeggemaakt. Op een daarvan zal in de elfde eeuw wel een grafsteentje hebben gelegen. De Romeinse catacomben bewijzen dat bisschopsgraven al in de derde eeuw waren gemarkeerd.
Annalen van Egmond
De crux is: komt het Egmonds ribfragment dat nu naar Amsterdam komt, inderdaad via Bari uit Myra? Ik lees dat broeder Adelbert, de reliekenbeheerder van de Egmondse Abdij, daarvoor instaat. De echtheid is namelijk gedocumenteerd tot het jaar 1087. Mediëvist Henk ’t Jong, die een mooi boek schreef over de geschiedenis van middeleeuws Holland, zocht het voor u en mij even na in de Annalen van Egmond. Onder het jaar 1087 lezen we:
Het lichaam van de heilige Nikolaas werd van de stad Myra in Griekenland overgebracht naar Bari, in het 745ste jaar na zijn begrafenis.
Als dit het bewijs is, ziet het er niet goed uit. Dit is gewoon het buitenlands nieuws dat een kroniekschrijver meenam. Nog erger: het is niet genoteerd in 1087. De Annalen van Egmond zijn na 1120 ontstaan en daarna drie keer aangevuld, en de eerste auteur heeft de vermelding van de overbrenging van Nikolaas’ botten gekopieerd uit de Wereldkroniek van Sigisbert van Gembloers. Daarin staat het iets uitgebreider: zevenenveertig uit Antiochië teruggekeerde Barinezen hadden, terwijl een groep Venetianen aan het onderhandelen was over het meenemen van het lichaam van de heilige Nikolaas, enkele monniken onder druk gezet, het graf opengebroken en de botten meegenomen. En dat was dus gebeurd in het 745ste jaar na zijn begrafenis.
De Egmondse kroniekschrijver heeft dit samengevat. Het enige wat we weten is dus dat in de twaalfde eeuw iemand de elfde-eeuwse gebeurtenis belangrijk genoeg vond om er een vermelding van aan te brengen in de Annalen van Egmond. Het zegt echter niets over een eventuele overbrenging van botten van Sint-Nikolaas van Bari naar Egmond.
Of toch wel?
Desondanks is de reliekenbeheerder er vrij zeker dat het echt gaat om een botfragment van Sint-Nikolaas. In een interview zegt broeder Adelbert:
In het kort is het zo dat een vertegenwoordiger van de graven van Holland in 1087 naar Bari … afreisde. Die heeft daar de Sint-Nikolaasbasiliek bezocht en een stuk rib meegekregen. De bisschop van Utrecht heeft vervolgens in de Abdij van Egmond een altaar gewijd waar dit in bewaard werd.
Dit verbaast me. En niet omdat de eerste graaf van Holland, Floris de Vette, pas in de twaalfde eeuw wordt vermeld. Aannemend dat er werkelijk een vertegenwoordiger van Dirk V naar Bari reisde, waarom vermelden de Annalen van Egmond dan niet dat de abdij een stuk rib van een belangrijke heilige had verworven? Waarom bieden de Egmondse Annalen dan slechts informatie uit Sigisberts Wereldkroniek? En ook: de Hollandse oorkonden vermelden geen reis naar Bari.
Er lijkt dus niets op schrift te staan over die vertegenwoordiger van de graven van Holland. Ik moet iets missen want ik neem aan dat broeder Adelbert zich ergens op baseert. Voor het overige: het is goed te geven aan mensen die niets terug kunnen geven. Dat is, bij alle Nikolaasgerelateerde problematiek, het enige dat er werkelijk toe doet.
[Morgen meer: het bekken van de kettterpletter is ook onderzocht.]
Sinterklaas is dood. En wij hebben het laten vermoorden.
Wat het bovenstaande betreft: ik ben me van geen kwaad bewust en heb vanavond nog hard aan een aantal rijmwerken zitten werken. Mijn zes kleinkinderen vinden hem springlevend.
Maar eigenlijk: die allereerste Hollandse graaf: Floris de Vette? Ik herinner me uit een of ander jongensboek – vast van voor de oorlog, Leonard Roggeveen of zo? – het rijmpje: Dikke Dikke Arnulf, Dikke Dikke Flo, zijnde de eerste graven van Holland, te weten, Dirk I, Dirk II, Arnulf, Dirk III, Dirk IV , Floris I. Ergo, die stamvader Floris de Vette kan ik niet plaatsen.
Wat had u gedacht van Dikke Dikke Flo?
Hou het voor een deel op december depressie.
In onze familie al voor het 2e jaar afgelast. Ongepaste feestverlichting begint al eind oktober. Kerstbomen worden al half november neergezet. En er is ook nog een bepaalde discussie geloof ik. Kan ik even niet meer opkomen, maar schijnt heftig te zijn🤮.
En niemand gelooft toch echt dat er in Nederland een bot(je) van een Nicolaas van Myra zou zijn…
U vergeet Sint Maarten, Halloween en Zwarte Vrijdag. Het is zoveel dat wegens doorlopende kater de kans op een depressie inderdaad levensgroot is.
Wordt hier een drankprobleem gesuggereerd…?!!?🙃
Ik kan u verzekeren, dat is er niet.
De link met Sint Maarten en een kater snap ik al helemaal niet. Alsof ik al dat snoep dronken ga ophalen!😉
Het maakt niet uit of dat botje echt van Sinterklaas was, het is gewoon een geinig dingetje voor de Nikolaaskerk. Dat is de essentie van religie, en overigens ook van de politiek; men wil het geloven.
Inderdaad, maar omdat het niet uitmaakt of het botje echt van Sint-Nicolaas is, begrijp ik niet goed waarom broeder Adelbert er zo stellig over is. Het is voor de verering niet nodig. Niemand zal beweren dat de door de heilige vertegenwoordigde waarde meer of minder relevant is voor onze tijd als zijn rib wel of niet echt is.
Ik acht de kans klein en ik vind het zelf niet belangrijk, maar over het algemeen vind ik authenticiteit wel belangrijk voor beleving. Als ik naar het graf van Richard Leeuwenhart of dat van Rollo ga kijken in de kathedraal van Rouen, vind ik het wel bijzonder als hun hart of lichaam daar écht ligt. Als ik naar een schilderij van Van Eyck ga kijken, vind ik het bijzonder als ik weet dat hij, zo lang geleden, die penseelstreken heeft verricht. Dat heb ik niet bij een perfecte replica.
De Sinterklaasmythe en zijn boodschap heeft niet meer of minder kracht door de aanwezigheid van een bot, maar wie de man vereert, zal toch meer in extase komen bij dergelijke lijfelijke nabijheid.
Ja, begrijp ik. Maar hoe weet je of “hun hart of lichaam daar écht ligt”?
Overigens heb ik het boek “Marx Wagner Nietzsche, Welt im Umbruch” van Herfried Münkler, over de mentale revolutie in de 19e eeuw. Aanrader. Omdat de religie was verdwenen (Feuerbach), althans voor de intellectuelen, probeerde Wagner het met mythologie (Ring des Nibelungen etc), want de mens moet toch iets hebben, meende hij.
Hoe weet je of hun … lichaam daar écht ligt? Dat is simpelweg een kwestie van inleven, van beleving.
Het graf van koning Arthur ligt op een eiland van de Scilly’s. Ik ben er geweest, twee keer zelfs. Er loopt een paadje naar toe, oude stenen, ja, een oud graf. Als je erbij staat en je concentreert, op die heuveltop met de wind en de zee om je heen, dan weet je dat deze fameuze man erin ligt. Het graf is ouder dan de man maar dat doet niet ter zake. Hij is er later ingelegd. Dat man nooit bestond doet er al helemaal niet toe. Hij ligt erin. Daar, en nergens anders.
Ik vrees dat ik dit niet als bewijs kan zien ..
Ik niet. Ze zijn dood, dus het is “hun” hart, botje of lichaam niet meer.
Aan de andere kant zijn er zat mensen die hun verering botvieren op iconen als kruisbeelden en bidprentjes.
“maar wie de man vereert”
Dat zal het zijn. Ik vind het ongezond om mensen te vereren. Liever bewonder ik en dat kan prima zonder toestandjes. Bewondering gaat niet ten koste van kritische zin. Dominee Martin Luther King is mi bewonderenswaardig, ook al was hij schuldig aan plagiaat.
En daarbij is de Nicolaasbasiliek een van de allermooiste kerken van Amsterdam. De architect is Adrianus Cyriacus Bleijs. De katholieke bouwmeester zou in leven een vreugdehuppeltje gebben gemaakt vanwege het Egmondse geschenk. Hij is echter in 1912 overleden. En ach, broeder Adelbert. Laat hem. Hij zet niet aan tot moord, hij beheert relieken en houdt een mythe in stand. Dat heeft toch niets met wetenschappelijk getoetste feiten te maken?
Hij schermt wel met gedocumenteerde echtheid. Dan doet hij alsof er wetenschappelijk bewijs is.
Sowieso vreemd dat deze gezant, als hij al bestaan heeft, al in 1087 in Bari was, want het gebeente is pas in dat jaar bijgezet. De cultusplaats in Bari, op de plaats van het voormalige paleis van de Byzantijnse katepano en niet de eigenlijke kathedraal trouwens, is pas in 1089 door paus Urbanus II gewijd. De gebeurtenissen zijn redelijk goed gedocumenteerd, zelfs met oorkonden. Dat betekent natuurlijk niet dat deze bronnen per se betrouwbaar zijn. De relieken speelden een rol in het licht van de Investituurstrijd en conflicten tussen bevolking (beginnende commune-vorming), kloosters en de bisschop van Bari, wiens loyaliteit aanvankelijk bij tegenpaus Clemens III zou hebben gelegen.