Via deze blog op het spoor gezet heb ik het boek van Eric Cline, 1177 BC, met veel interesse gelezen. Nu klimaat een steeds belangrijker rol in historisch onderzoek gaat spelen, ben ik verder op zoek gegaan naar meer zulke boeken. En jawel! Ik vond David Keys’ boek Catastrophe, met als ondertitel An Investigation into the Origins of the Modern World, uit 1999. In dit boek, een oudje alweer bijna, oppert hij dat er in de zesde eeuw een grote vulkaanuitbarsting was die de hele wereld op zijn kop zette.
Uiteenlopend bewijs
Het boek is deels met enthousiasme ontvangen en deels half of geheel afgebrand, als u mij de uitdrukking toestaat. Maar naar mijn idee hoort dat erbij als iemand uiteenlopende soorten bewijs samenbrengt en de aandacht vestigt op een nog niet eerder overwogen, maar wel mogelijke samenhang tussen bepaalde historische verschijnselen. David beweert nergens “het is zo”, maar geeft telkens een verschijnsel aan als “mogelijk gevolg van” c.q. “misschien veroorzaakt door”.
Hij verkent mogelijkheden, geen zekerheden. Volgens mij de enige manier om verder te komen het formuleren van gedurfde ideeën/theorieën en dan naarstig naar de bewijzen zoeken. Je moet dan wel aanvaarden dat je misschien onvoldoende bewijs vindt. Dan blijft het een hypothese tot ze in de toekomst misschien wordt weerlegd of bevestigd.
De these
Voor hen die niet over het boek kunnen beschikken: David heeft een uitgebreide presentatie van zijn ideeën gegeven op Channel 4 en deze is terug te vinden in YouTube.
De schrijver is een bekende en gerespecteerde journalist over archeologische onderwerpen en was vele jaren de archeologische correspondent van The Independent. Om het vak archeologie bekender te maken heeft hij veel gepubliceerd en daarnaast documentaires gemaakt voor Engelse en Amerikaanse TV-zenders.
In Catastrophe behandelt hij, zoals gezegd, het vermoeden dat een geweldige uitbarsting van een vulkaan in het jaar 535/6 de oorzaak is geweest van de grote, wereldwijde veranderingen sinds die tijd. Hij identificeert die vulkaan met de Krakatau. Vanaf dat jaar namelijk zie je overal bevolkingsafname, culturele en politieke omwentelingen, hongersnood, epidemieën en andere ziektes, migraties etc. Dat een vulkaanuitbarsting enorme impact heeft gehad, is inmiddels aanvaard, al is onduidelijk of het de Krakatau was.
Met behulp van experts op velerlei gebied speculeert Keys over de gebeurtenissen in de circa achttien maanden na de eruptie. Zo noemt hij de migratie van de paarden-nomaden, opgejut door de Turken, vanuit de vlakten van Mongolië naar Europa. Ook de ingrijpende veranderingen in China, Korea en Japan komen aan bod. Schokkend is het plots leeglopen van de Midden-Amerikaanse metropool Teotihuacán, waar in bedoelde periode veel botten van baby’s en kleine kinderen zijn gevonden met sporen van ziekten die normaliter bij deze leeftijden niet voorkomen en zeer waarschijnlijk werden veroorzaakt door ondervoeding – en ook de ondervoeding van de moeders tijdens de zwangerschap. Dichter bij huis wijst Keys op de laat-Romeinse wereld, waar economische terugval, Byzantijns gebiedsverlies en ontvolking zijn te onderscheiden.
De Pest
Wat ik bijzonder interessant vond is dat in deze periode de Pest voor het eerst in Europa verscheen en dat biologen dit verklaren door de daling van de temperatuur. De besmette vlo ontwikkelde namelijk bij temperaturen onder de 25˚C een soort prop in de maag, waardoor het diertje constant hongerig blijft en als een gek blijft bijten, ratten en mensen enz., om maar voedsel binnen te krijgen.
Kortom, Keys behandelt veel gebieden in de wereld waar in ruwweg dezelfde tijdperiode verval intreedt, kenbaar uit historische bronnen, door middel van archeologisch onderzoeking en bij elkaar gebracht met de nodige verbeeldingskracht. Er is heus wel wat op aan te merken, maar dat 536 “het ergste jaar uit de geschiedenis” is geweest, staat vooralsnog niet ter discussie. Wat mij betreft is het boek van David Keys een aanrader!
- David Keys, Catastrophe. An Investigation into the Origins of the Modern World (1999)
[Op mijn uitnodiging aan de vaste lezers van deze blog om geliefde boeken te delen, ging Robert van der Hall voor de tweede keer in. Dank je wel Robert!]
Ik heb even gegoogeld (op volcano 6th century). Tegenwoordig meent men dat er twee van die uitbarstingen zijn geweest, de eerste in 536 en de tweede in 540. Voor de eerste ben ik Canada en Alaska tegengekomen; voor de tweede Zuid-Mexico en El Salvador.
Die veronderstelling wordt bevestigd door gegevens uit ijskernen en uit dendrochronologie.