[Dit is de laatste aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die veel mensen vooral kennen om zijn zogenoemde ideeënleer, om de Platonische liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Dat is echter wat misleidend. Plato’s filosofie was, zoals we in deze reeks hebben gezien, breder en gaat dieper.]
Zoals eerder ter sprake kwam is Plato de meest invloedrijke filosoof uit de Oudheid gebleken. Een van de redenen is ongetwijfeld dat zijn filosofie zo goed in elkaar zit. Alle aspecten van zijn denken hangen samen. Plato’s kritiek op verschillende politieke systemen loopt parallel met zijn kritiek op de menselijke psyche. Zijn ideale psyche hangt weer samen met zijn beeld van de vrijgemaakte geest. En de veronderstelde onsterfelijkheid van de geest correspondeert op zijn beurt met Plato’s denken over een hogere abstracte werkelijkheid.
Plato als inspiratiebron
Talloze denkbeelden van Plato vonden hun weerklank in de latere westerse beschaving. Zo werd zijn idee van de ziel als gekooid door het lichaam geadopteerd door de kerk.
Zeer belangrijk voor de ontwikkeling van het westerse denken is dat Plato geloofde in het bestaan van een absoluut ‘goed’. Hij plaatst zich daarmee lijnrecht tegenover het relativisme van de sofisten, die juist stelden dat alles relatief is en dat goed en slecht feitelijk niet op zichzelf bestaan. Het goede duidt hij aan met de metafoor van het licht. Ook deze metafoor is letterlijk door de kerk overgenomen.
De ongeschreven leer
Uiteraard verwees Plato in zijn denken als hij sprak over ‘het goede’ niet naar de ene god van joden en christenen. Maar wat hij zelf nu precies onder dat ‘hogere goede’ verstond is helaas onduidelijk. Want binnen Plato’s Academie werd dat goede, wat Plato als het belangrijkste deel van zijn leer beschouwde, slechts mondeling onderwezen. Plato heeft veel geschreven, maar zijn geschriften waren onderdeel van een veel bredere training. Over het uiteindelijke doel van het programma zijn geen geschriften bewaard gebleven, als ze er al ooit zijn geweest.
In zijn werk stelt Plato meermaals dat het leiden van een evenwichtig en rationeel leven de enige weg is om een gelukkig persoon te worden en een harmonieuze samenleving te creëren. Maar Plato was niet zomaar een zedenprediker. Essentieel is dat hij iedere morele claim rationeel trachtte te onderbouwen, en net zo bereidwillig in twijfel trok. De ratio is voor hem hét instrument om het hogere te bereiken, niet het geloof. Daarmee bleef Plato te allen tijde filosoof.
[Deze reeks, oorspronkelijk gepubliceerd op de beëindigde website Grondslagen.net, is gebaseerd op het boek De wereld vóór God van Kees Alders. Het boek biedt een introductie tot de filosofische stromingen van de oude wereld en is hier te bestellen.]
Dank voor deze reeks!
Plato heeft zeker invloed gehad; onze hele moderne maatschappij is doordrenkt van het materialisme en van het idee dat geest en lichaam, gevoel en verstand gescheiden van elkaar zijn en dat verstand eigenlijk altijd voorrang moet krijgen boven gevoel. Maar misschien is dat wel helemaal niet zo.
Materialisten in filosofische zin menen dat geest, lichaam, gevoel en verstand allemaal materieel zijn en dus helemaal niet gescheiden.
“Een tempeltje bij de faraonische graven in Saqqara”?
Misschien is bedoeld de hemicycle, het halfronde platform, ook exedra genoemd langs de dromos naar het Serapeion in Saqqara (zie Porter and Moss (PM) III 2, Memphis, Part 2, Fascicle 3, blz. 779; online).
Het koploze beeld van Plato lijkt althans sterk op een afbeelding in het boek van Lauer en Picard uit 1955, getiteld: Les statues ptolémaïques du Sarapieion de Memphis:
https://www.meretsegerbooks.com/pages/books/M0532a/lauer-jean-philippe-picard-charles/les-statues-ptolemaiques-du-sarapieion-de-memphis
Het is niet een kapelletje.
Overigens is het Verzameld werk van Plato o.a. in de vertaling van drs Xaveer de Win, 1978 te raadplegen. De verschillende boeken van Plato zijn, net als de Bijbel, per hoofdstuk en vers geordend.
Het niet nauwkeurig aangeven welke Platoonse passage men naverteld, herverteld of parafraseert is m.i. een omissie en te beschouwen als het raadplegen van een kinderbijbel.
Ja, het is inderdaad die hemisfeer. Wonderlijk geheel. Geen idee wat die zeven Griekse geleerden daar doen en waarom precies die zeven.
Rake opmerking over die kinderbijbel.
Plato is een ramp voor de mensheid geweest. Neem nu het absoluut goede of zijn rare ideeenleer. Plato plaatst het geestelijke boven de materiele werkelijkheid met als gevolg een hoop ellende.
Misschien moeten we maar weer eens Karl Popper The Open Society and Its Enemies gaan lezen. Op de vernietigende kritiek van Popper op Plato is veel tegenkritiek geweest van filosofen en classici. Hun kritieken zijn inmiddels op de mestvaalt van de geschiedenis geworpen. Het boek van Popper is nog gewoon kopen.