Tijd om het weer eens over de Bergrede te hebben, en dan meer in het bijzonder over de lichtmetafoor. Die is te vinden in het bruggetje tussen enerzijds de Zaligsprekingen waarmee de toespraak begint en anderzijds de door Jezus voorgestelde uitwerking van de Wet van Mozes (zoals zijn oordeel over het afleggen van eden). Nadat Jezus het heil heeft aangekondigd voor wie huilt, hongert naar gerechtigheid, wordt vervolgd of anderszins ellende ondervindt, maar voordat hij uitlegt dat ze naar volmaaktheid moeten streven, houdt hij zijn publiek voor:
Jullie zijn het licht in de wereld. Een stad die boven op een berg ligt, kan niet verborgen blijven. Men steekt ook geen lamp aan om hem vervolgens onder een korenmaat weg te zetten, nee, men zet hem op een standaard, zodat hij licht geeft voor ieder die in huis is. Zo moet jullie licht schijnen voor de mensen, opdat ze jullie goede daden zien en eer bewijzen aan jullie Vader in de hemel. (Mt 5.14-16; Nieuwe Bijbelvertaling)
Licht voor de volken
De lichtmetafoor is niet nieuw. Het is drie keer te vinden in het deel van het bijbelboek Jesaja dat bekendstaat als Deutero-Jesaja. Dit is een tijdens de Babylonische Ballingschap geschreven toevoeging aan de oorspronkelijke tekst. Hier is het eerste voorbeeld (Jesaja 42.6; de twee andere zijn 49.6 en 51.4-5). De toegesprokene is het volk van Israël.
In gerechtigheid heb ik, de HEER, jou geroepen.
Ik zal je bij de hand nemen en je behoeden,
ik neem je in dienst voor mijn verbond met de mensen
en maak je tot een licht voor alle volken,
om blinden de ogen te openen,
om gevangenen te bevrijden uit de kerker,
wie in het duister zitten uit de gevangenis.
Let op dat Israël hier een licht is voor alle volken, zoals de Jezus van de Bergrede wil dat zijn volgelingen een licht zijn voor andere mensen. Die andere volken en mensen kunnen dus deel krijgen aan het heil. We zagen het ook zo in het gebed van Simeon in het Lukasevangelie (Nunc dimittis):
Met eigen ogen heb ik de redding gezien
die u bewerkt hebt ten overstaan van alle volken:
een licht dat geopenbaard wordt aan de heidenen
en dat tot eer strekt van Israël, uw volk. (Lukas 2.32)
Licht tegen donker
Deze lichtmetafoor is wezenlijk anders dan de metafoor die we aantreffen in het Johannesevangelie, waarin het licht staat tegenover het duister. Idemdito in de Oorlogsrol, een van de eerst-ontdekte en beroemdste Dode-Zee-rollen, waarin de “kinderen van het licht” expliciet staan tegenover de “kinderen van het duister”. Waar de lichtmetafoor bij Matteüs en Lukas, om zo te zeggen, inclusief is, is ze bij Johannes en in de Oorlogsrol juist exclusief.
Die lichtmetafoor staat dichter bij het zoroastrisme van het oude Perzië, dat de dualistische strijd tussen goed en kwaad voorstelt als strijd tussen licht en donker. Perzisch-joodse contacten zijn echter iets voor een andere keer.
[Een overzicht van deze reeks over het Nieuwe Testament is hier.]
Een stad op een berg: https://en.wikipedia.org/wiki/City_upon_a_Hill
Ooit las ik de fantastische rapportages van Frances Fitzgerald in haar Cities on a Hill. A Journey Through Contemporary American Cultures uit 1986. Mijn Picador pocket is nog in goede conditie. De titel moet voor Amerikanen vanzelfsprekend zijn geweest, want hij wordt nergens uitgelegd. Pas nu realiseer ik me wat de oorsprong van de uitdrukking Stad of de Heuvel is.
of= op!