Wat trekt me zo in Libanon? Bij wijze van nieuwjaarswens een stukje.

Er zijn natuurlijk allerlei oppervlakkige constateringen mogelijk. De eerste aanblik van Beiroet. De rest van Beiroet. Opvallend vriendelijke mensen met wie een goed gesprek valt te voeren. Een waterpijp roken bij v/h Laziz. Professionele belangstelling. Maar deze constateringen raken de kern niet. Ik zou het ook allemaal kunnen schrijven over andere volken en landen. Die professionele belangstelling heb ik bijvoorbeeld voor ruim vijftig landen. Mijn fascinatie voor Libanon zit dieper.

Public man

Het echte punt is, denk ik, Libanons pluriformiteit. De bevolking is verdeeld over een reeks confessies. Er zijn christenen van allerlei pluimage, er zijn soennieten, er zijn Druzen, er zijn diverse soorten sji’ieten. Het gaat me er nu niet om of een verdeling over religieuze denominaties wenselijk is; ze is een gegeven. En de Libanezen accepteren dat zo. Iedere Libanees is altijd een minderheid, weet dat hij een minderheid is en anticipeert erop dat er anderen zijn. Dat kan betekenen dat men sociaal wenselijke antwoorden geeft, wat soms wat frustrerend is als je iets geregeld moet krijgen.

Je kunt ook zeggen dat “the fall of public man”, zoals Richard Sennett het in een beroemd boek typeerde, in Libanon nog niet zo ver is voortgeschreden. Sennetts gedachte is dat mensen naar buiten toe een persona handhaven, “public man”, die niet samenvalt met wie je werkelijk bent. Je authentieke ego tonen is misschien eerlijker, maar kan communicatie blokkeren. Het ophouden van een bepaalde façade, gerelateerd aan gedeelde normen en waarde, maakt samenwerking makkelijker.

In de westerse wereld, waar persoonlijke ontplooiing (terecht) een groot goed is, zijn eerlijkheid en authenticiteit gaan prevaleren. Ik herken de voordelen. Tegelijk waardeer ik het ophouden van de openbare persona. Ik ben me er overigens van bewust hoe paradoxaal dit laatste klinkt uit de mond van een blogger die dagelijks eigen ervaringen en meningen de wereld in smijt. Ik vind echter dat voor allebei de zaken, dus zowel public man als authenticiteit, iets te zeggen valt.

In hetzelfde schuitje

Terug naar Libanon. De Libanezen die ik spreek – meestal welopgevoed en hoog opgeleid – zijn anticiperen steeds op andermans sensitiviteiten. Dat wil niet zeggen dat ze het nooit met anderen oneens zijn. Ook wil het niet zeggen dat ze alle anderen aardig vinden. Maar ze weten dat ze in hetzelfde schuitje zitten. Zelfs degenen die graag als stuurman de koers van het schuitje zouden uitzetten, weten dat ze niet de enige opvarenden zijn.

Zie ik het goed, dan zorgt deze kwaliteit ervoor dat Libanon de huidige, enorme problemen kan doorstaan. Een economische crisis zonder weerga. Een regering zonder gezag. De slechte positie van de vrouwen. Gierende inflatie. Vijandelijke buurstaten. Bevriende mogendheden waarmee je geen vijanden nodig hebt. Corruptie en nepotisme. Overbevolking. Een ingestorte centrale sector. Honderdduizenden vluchtelingen. Milieuvervuiling. Kapitaalvlucht. Corona. Een ontploffing. Het is een meervoudige crisis, waarbij de ene crisis de oplossing van de andere blokkeert.

De Libanezen zijn tot het uiterste beproefd. Desondanks – ik heb het vaker gezegd – blijven ze vriendelijk. Of ze samen uit de problemen kunnen komen weet ik niet, maar de Libanese bevolking weet dat ze samen in dezelfde boot zitten.

Europa

Hoe langer hoe meer bekruipt me het gevoel dat Libanon al meemaakt wat in Europa binnenkort gaat gebeuren. We staan ook hier voor grote problemen. De klimaatcrisis lijkt me de belangrijkste. Maar die heeft een sociale en dus politieke dimensie. De zwaarste lasten drukken al veertig jaar op de zwakste schouders. Sociale tegenstellingen nemen aan scherpte toe. Het Nederlandse onderwijs is de nek omgedraaid. Met de zorg gaat het evenmin goed. De vergrijzing helpt daarbij niet. Zoals in Libanon de overheid is verdampt, zo is ze hier te ver teruggetreden.

We kunnen doorgaan met de infrastructuur. Of een brief binnen 24 uur aankomt, of de trein rijdt, of er woonruimte is en of die betaalbaar is: zo zoetjesaan valt het allemaal onder de Wet op de kansspelen. Trouwens, of uw ziekenwagen op tijd is, is ook een gok. En bedenk: dit is geen crisis maar het gevolg van kabinetsbeleid.

We hebben de luxe niet talent onbenut te laten. Daarom maak ik me – reactionair als ik ben – de meeste zorgen om het hoger onderwijs, want tienduizenden studenten is op de mouw gespeld dat ze wetenschappelijk zijn gevormd, terwijl dat evident niet zo is. De gevolgen zijn ernaar. Zo is er al lang geleden op gewezen dat de toenemende levensduurverwachting gevolgen had voor de zorg en voor de volkshuisvesting, maar de universitair gevormde bestuurders hebben verrotte weinig gedaan om de problemen vóór te zijn. Het is maar één voorbeeld. Elk van de hierboven genoemde problemen was zo niet te vermijden dan toch te matigen. De bestuurders waren echter te slecht opgeleid om ze te herkennen.

Europa en Libanon

Ik noemde één probleem nog niet: de verharding van de standpunten. Het viel me voor het eerst op bij de discussie over Zwarte Piet: de beste kerel was óf racisme óf geen racisme en er zat geen lucht tussen. Onversneden essentialisme. Cultuur is echter ambigu en meerduidig en dat moet je accepteren. Dat is niet gelukt. (Het snoeiharde racisme waarmee iemand als Sylvana Simons nog steeds wordt bejegend heeft wat mij betreft de discussie beslist. Je hoeft haar niet aardig te vinden om te erkennen dat haar politieke partij een punt heeft.)

Ik zie de verharding steeds vaker en aan alle kanten. Sommigen zijn bezorgd over de leefbaarheid van de planeet, anderen over het karakter van hun wijk, en ze spreken nauwelijks meer met elkaar. Of het moet zijn om verontwaardigd te doen en anderen te bevragen of ze wel verontwaardigd genoeg zijn.

Het nut van Libanon

Zoals ik het zie kan de wereld vooruitzien naar problemen die niet simpel zijn op te lossen. Het helpt daarbij niet dat we de anderen, met wie we in hetzelfde schuitje zitten, steeds vaker zien als tegenstander en niet als medepassagier. Ik denk ook dat we iets kunnen leren van Libanon. Uiteraard bedoel ik dan niet dat we politici aan de macht moeten laten die het schip op de klippen laten lopen. Ik bedoel dat we mogen kijken naar een land waarin iedereen een minderheid is, waar iedereen weet een minderheid te zijn en waar iedereen daarop anticipeert. Of je nu leeft in een verzuilde samenleving als de Libanese of in een informatiebubbel als de onze, je hebt verbindingen nodig.

Daar mag u anders over denken. Ik houd daar rekening mee. Maar laten we een beetje lief zijn voor elkaar. Ik wens u een goed 2023. Met veel Deventerstraten. Serieus.

[In het Rijksmuseum van Oudheden is een mooie expositie over Byblos; in Assen is een mooie tentoonstelling over Pompeii; in Brussel is een mooie expositie gewijd aan Alexandrië.]