Alternatieve geschiedenissen van Duitsland

Plantu over de hereniging van Duitsland

Als ik zeg dat een stoplicht op rood staat, is dat de constatering van een eenvoudig feit. Zo’n feit krijgt betekenis als we bedenken dat het ook op groen kan staan. Met het verleden is het niet heel anders. We kunnen eerst vaststellen dat iets het geval is geweest en dat feit krijgt vervolgens betekenis als we de alternatieven overwegen.

Ongebeurde geschiedenissen van Duitsland

Afwegingen over wat niet is gebeurd, de Ungeschehene Geschichte, zijn in de historische analyse altijd impliciet aanwezig. Wie zegt dat iets een “historische gebeurtenis” is geweest, heeft overwogen dat het anders had kunnen gaan. “Het denken over wat potentieel ook mogelijk zou zijn geweest,” zoals de Duits-Israëlische historicus Dan Diner het verwoordt, “helpt ons de verleden werkelijkheid beter begrijpen.”

Lees verder “Alternatieve geschiedenissen van Duitsland”

Donderdag 20 juli 1944, 23:30 (Berlijn)

De plaats van Becks zelfmoord

Het Bendlerblock is omgeven door troepen die loyaal zijn aan Hitler. Ontsnappen is niet meer mogelijk. In het Bendlerblock verzamelt generaal Fromm, die meer cognac op heeft dan betamelijk is, soldaten om de samenzweerders te gaan arresteren. Hij vindt ze in zijn eigen kantoor: generaal Friedrich Olbricht, kolonel Claus Graf von Stauffenberg, kolonel Albrecht Ritter Mertz von Quirnheim, eerste luitenant Werner von Haeften en – in burger – generaal b.d. Ludwig Beck. “So, meine Herren,” zegt Fromm sarcastisch, “Jetzt mache ich es mit Ihnen so, wie Sie es heute Mittag mit mir gemacht haben.”

Hij sluit zijn arrestanten echter niet op en de samenzweerders zullen daarover niet verbaasd zijn geweest. Ze weten dat Fromm weet dat zij weten dat hij minimaal sinds 15 juli wist van de coup. De arrestanten kunnen raden dat ze gedood zullen worden voordat ze met de Gestapo zullen spreken.

Lees verder “Donderdag 20 juli 1944, 23:30 (Berlijn)”

Donderdag 20 juli 1944, 21:00 (Berlijn)

Claus von Stauffenberg en Albrecht Mertz von Quirnheim

Het overhaaste vertrek van een ziedende Erwin von Witzleben maakt de soldaten in het Bendlerblock duidelijk dat er iets grondig verkeerd is. Eerst was er het bericht dat Hitler dood was, maar ze horen op de radio voortdurend het tegendeel; eerst zou Von Witzleben het opperbevel aanvaarden, nu is hij vertrokken. De manschappen eisen duidelijkheid: leeft Hitler en zo ja, steunen hun officieren de Führer of zijn ze verraders?

Von Stauffenberg spreekt de muiters toe en wordt bijna gelyncht. Er wordt geschoten en de graaf wordt geraakt in zijn linkerschouder. Een deel van de soldaten deserteert en bevrijdt Fromm.

Lees verder “Donderdag 20 juli 1944, 21:00 (Berlijn)”

Donderdag 20 juli 1944, 19:30 (Berlijn)

Erwin von Witzleben

Kolonel Remer organiseert de tegenaanval en bezet eerst de Stadtkommandantur, een gebouw tegenover het Zeughaus aan de Unter den Linden. Terwijl hij versterkingen zoekt, herschrijft Ludwig Beck, die nog steeds hoopt zijn radiotoespraak te kunnen houden, de regeringsverklaring. Niet langer legt hij uit dat Hitler dood is; in plaats daarvan zal hij zeggen dat het niet ter zake is of deze levend is of niet, aangezien hij moreel al dood was.

Om half acht arriveert maarschalk Von Witzleben, die het opperbevel had moeten overnemen. Von Stauffenberg legt de situatie uit en de maarschalk vat samen dat het al met al een “schöne Schweinerei” is. Hitler leeft, de radio is in handen van het regime, het Verzet heeft de regeringsgebouwen niet weten te behouden. Om kwart over acht vertrekt Von Witzleben, razend van woede.

Lees verder “Donderdag 20 juli 1944, 19:30 (Berlijn)”

Donderdag 20 juli 1944, 17:42 (Berlijn, Parijs)

Telexbericht van de samenzweerders

Het radiostation werkt. Alleen is het niet de toespraak van de nieuwe president van Duitsland, Ludwig Beck, die wordt uitgezonden. Heel Duitsland verneemt dat Hitler nog in leven is. In Parijs besluit maarschalk Von Kluge dat hij geen steun zal verlenen aan de opstandelingen en verleent samenzweerder Von Stülpnagel ter plekke ontslag. Hij moet maar onderduiken, adviseert Von Kluge. Von Hofacker is minder gelukkig: hij wordt gearresteerd en belandt in de gevangenis van de Gestapo.

Vanuit het Bendlerblock worden nu telexberichten verzonden dat het radiobericht niet in orde is. De samenzweerders gebruiken ook de telefoon om de commandanten op strategische posities te bereiken. Met enig succes.

[Terug naar het eerste deel; deze reeks wordt om 18:00 vervolgd.]

Donderdag 20 juli 1944, 17:30 (Parijs, Praag)

Carl-Heinrich von Stülpnagel

Terwijl de zaken in Berlijn onduidelijk zijn, lopen de zaken in Parijs voor de samenzweerders voorspoedig. De SS-ers en Gestapo-leiders zijn in verzekerde bewaring gesteld, de bewapende SS-afdelingen, zoals de troepen bij Caen, hebben begrepen dat ze onder Wehrmachtbevel zullen komen. De situatie in Praag is niet heel anders, ook al heeft men daar gemengde berichten ontvangen en weet men niet goed of Hitler dood is of niet. De leiders van de SS zijn ook daar echter buitenspel gezet. Generaal Schaal ziet er wel op toe dat het zijn gevangenen niet ontbreekt aan sigaren en cognac.

Terug naar Parijs, waar maarschalk Von Kluge door de twee samenzweerders Von Stülpnagel en Von Hofacker onder druk wordt gezet. Het staatsgezag is in handen gekomen van generaal Beck, vertellen ze; begreep Von Kluge niet dat de moordaanslag een morele verplichting was? Hij moest zijn steun aan de regering-Beck uitspreken.

Von Kluge aarzelt.

[Terug naar het eerste deel; deze reeks wordt over twaalf minuten vervolgd.]

Donderdag 20 juli 1944, 17:15 (Berlijn)

Het regeringskwartier van Berlijn met in rood de door de Wehrmacht te bezetten gebouwen. Links, in blauw, het Bendlerblock.

Terwijl in heel Duitsland allerlei elkaar tegensprekende berichten binnenkomen, die ook weer op elkaar reageren, en terwijl de troepen van Paul von Hase de regeringsgebouwen in Berlijn bezetten, verschijnt een kleine SS-afdeling bij het Bendlerblock. De commandant heeft van Himmler instructies gekregen Claus von Stauffenberg te arresteren, maar wordt door de soldaten van de Wehrmacht overmeesterd.

Ondertussen wacht Beck nog altijd op het moment waarop hij zijn radiotoespraak kan beginnen, maar de technicus verschijnt almaar niet.

[Terug naar het eerste deel; deze reeks wordt over een kwartier vervolgd.]

Donderdag 20 juli 1944, 17:00 (Berlijn, Wolfsschanze)

Ludwig Beck

Een van de beroemdste opmerkingen over de aard van oorlogvoering is van maarschalk Helmuth von Moltke de Oude die, toen hij erop werd aangesproken dat een bepaalde officier slechts de helft van zijn taken naar behoren uitvoerde, antwoordde dat de betrokkene meteen promotie moest krijgen omdat de gemiddelde officier aan het front maar een kwart van zijn taken naar behoren uitvoerde. Fouten worden altijd gemaakt en oorlogvoering is minder een kwestie van planning dan van voortdurende improvisatie. Het zit die 20e juli de samenzweerders voortdurend tegen – ze hadden bijvoorbeeld driemaal pech gehad bij de aanslag – en de grootste tegenvaller is wel dat ze de berichten over Walküre in code versturen, waardoor het eindeloos lang duurt.

Lees verder “Donderdag 20 juli 1944, 17:00 (Berlijn, Wolfsschanze)”

Donderdag 20 juli 1944, 16:10 (Berlijn)

Het telexbericht waarmee Walküre werd gestart

Terwijl generaal Fromm meent een staatsgreep te hebben verijdeld en Olbricht aarzelt, geeft Mertz von Quirnheim, zonder zich nog iets aan te trekken van zijn superieuren, het bevel Walküre te beginnen. Om er zeker van te zijn dat er werkelijk iets gebeurt, ontbiedt hij ook snel enkele vrienden, die op dat moment in Hotel Esplanade zitten en zijn persoonlijke reserve zullen vormen.

Alle stedelijke troepen hebben het alarm vernomen om 16:10, maar de toelichting zal later binnenkomen: een proclamatie die al eerder was opgesteld en erop neerkwam dat alle macht aan de Wehrmacht kwam en dat Hitlers taken waren overgenomen door maarschalk Von Witzleben en generaal Beck. Dit bericht wordt eindeloos traag verstuurd omdat het wordt gecodeerd.

Lees verder “Donderdag 20 juli 1944, 16:10 (Berlijn)”

Donderdag 20 juli 1944, 15:45 (Rangsdorf)

Olbricht (links, met ridderkruis) in gezelschap van Wernher von Braun (in burger). De man middenin is Heinz Brandt, die zou worden gedood bij de aanslag in de Wolfsschanze.

Als operatie Walküre zou zijn begonnen, zou vliegveld Rangsdorf bezet moeten zijn door eenheden van het reserveleger. Als Von Stauffenberg en Werner von Haeften landen, blijkt daarvan echter geen sprake. Von Haeften rent naar de dichtstbijzijnde telefooncentrale en belt met het Bendlerblock: “De Führer is dood!” Eindelijk hebben de samenzweerders in Berlijn de zekerheid die ze nodig hebben.

Olbricht ijlt naar zijn superieur, Fromm, met de papieren waarmee Walküre in werking kan worden gesteld terwijl Albrecht Mertz von Quirnheim de aanwezige officieren alvast vertelt wat er zal gebeuren: nu Hitler het slachtoffer is van een moordaanslag, krijgt de Wehrmacht buitengewone bevoegdheden. De strijd in Rusland, Italië en Normandië gaat vanzelfsprekend gewoon verder. Veldmaarschalk Erwin von Witzleben zal, als officier met de hoogste rang, het opperbevel van Hitler overnemen en generaal Ludwig Beck wordt de nieuwe president van Duitsland. Over de integratie van de gewapende delen van de SS in de bevelstructuur van de Wehrmacht, zo weet Mertz te vertellen, wordt momenteel overlegd.

Lees verder “Donderdag 20 juli 1944, 15:45 (Rangsdorf)”