De soldaten van koning Alexander van Macedonië geloofden al lang niet meer in zijn mooie praatjes. Ze waren in de lente van 334 v.Chr. met hem overgestoken van Europa naar Azië om het Perzische Rijk te bestraffen voor het feit dat het ooit een inval had gedaan in Griekenland. Dat beloofde een lucratieve plundertocht te worden. De koning had er weliswaar niet bij verteld wat hij voldoende bestraffing zou vinden, maar redelijkerwijs kon niet worden aangenomen dat de straf zwaarder zou uitvallen dan de verovering van het gebied dat nu Turkije heet, met als klap op de vuurpijl een vernietigende overwinning op het leger van de Perzische grootvorst Darius.

Maar koning Alexander had Darius’ vredesaanbod afgewezen en had zijn manschappen voorgehouden dat er meer buit te behalen viel. En ze waren hem gevolgd. Ze hadden alle havensteden veroverd tot in Egypte aan toe, hadden aan de Tigris een tweede vijandelijke leger verslagen en alle hoofdsteden van het Perzische Rijk veroverd: Babylon, Sousa, Pasargadai en Persepolis. Nadat ze de laatste stad in brand hadden gestoken, meenden ze dat ze naar huis mochten, maar toen had Alexander geëist dat ze verder zouden gaan om de grootvorst gevangen te nemen. De straf stond nu niet langer in verhouding tot het misdrijf dat ze waren komen wreken, maar ze hadden niet kunnen weigeren: Alexander was hun koning.

Nu was de grootvorst vermoord door zijn eigen officieren, maar Alexander vroeg ze evengoed verder te gaan omdat een van de Perzische officieren zich tot koning had uitgeroepen. Mokkend trokken de Macedoniërs verder naar het oosten. Met al zijn mooie praatjes had Alexander niet gelogen, maar hij had wel een probleem met het vertellen van de volledige waarheid.

***

Ergens in het westen van Afghanistan kwam Alexander een samenzwering op het spoor. Enkele soldaten wilden hem doden, een voorname officier had het niet gemeld en een dag later waren de doodvonnissen al ten uitvoer gebracht. De manschappen waren diep geschokt. Akkoord, ze wilden naar huis, maar de koning hoefde niet te worden vermoord.

Tijdens de rustperiode die Alexander inlaste, gaf hij ze gelegenheid naar huis te schrijven. Hij zou betrouwbare mannen naar Europa sturen om de brieven te bezorgen. Opnieuw sprak hij de waarheid, maar niet de volledige waarheid. De brieven werden naar Europa gebracht, maar pas nadat Alexanders inlichtingendienst ze had gelezen en hem had verteld welke soldaten het meest ontevreden waren. Die werden overgeplaatst naar een strafbataljon.

Ook anderen dan zijn soldaten moesten ervaren dat Alexander een nogal creatieve manier had om met de waarheid om te gaan. Bij de belegering van de stad Massaga in de vallei van de rivier de Kabul accepteerde de koning de overgave van het garnizoen om de krijgsgevangenen vervolgens te doden. Hij had immers alleen iets toegezegd over capitulatie, maar niets over een vrije aftocht.

Alexander zelf beschouwde deze taalspelletjes niet als bedrog. Nadat hij tijdens een diner in Oezbekistan in een dronken bui een van zijn beste officieren had gedood, was hij een tijd lang ontroostbaar en gaf hij aan zelfmoord te willen plegen. Voor zijn hovelingen was dat onaanvaardbaar, want geen van Alexanders officieren had voldoende prestige om het leger naar huis te leiden. Er zou burgeroorlog uitbreken. Maar de filosoof Anaxarchos wist raad. Hij legde Alexander uit dat hij als koning boven de andere mensen was verheven, zoals Zeus boven de andere goden. Een zo verheven iemand kon niet worden onderworpen aan wetten die waren gemaakt door zijn minderen; alles wat een koning deed, was derhalve per definitie rechtvaardig. Alexander stond boven de wet en dus zeker ook boven de triviale regels van de taal. Hij loog nooit; misverstanden waren slechts het gevolg van het betreurenswaardige feit dat er stervelingen waren die zijn taalspel niet konden volgen.

[Wordt vervolgd]