Ons woord Tigris komt van een oud, Perzisch woord Tigrā, dat we zouden kunnen vertalen als “pijlsnel”. De Sumeriërs noemden de rivier Id-igna, en in het Akkadisch, de taal van Babylonië en Assyrië, luidde de naam Idiqlat. De Sumerische naam betekent zoiets als “snel stromend”, wat het verschil aangeeft met de langzamere Eufraat.

De Tigris is ongeveer 1850 kilometer lang en ontspringt in het oostelijke Taurusgebergte, of in Armenië, zoals het destijds heette. In zuidoostelijke richting stromend bereikt de rivier Amida, het huidige Diyarbakır, waar de koninklijke weg van Assyrië naar Anatolië de rivier kruist. Er is nog altijd een opvallende brug. Oostwaarts en weer zuidoostwaarts stromend, passeert de Tigris de Assyrische hoofdsteden Nineveh, Nimrud en Aššur. Even verderop ligt Samarra, met zijn beroemde spiraalminaret. Ondertussen neemt de rivier de Batman, de Grote Zab, de Kleine Zab en de Diyala in zich op. Xenofon kwam er langs.

Bij de samenvloeiing met deze laatste ligt Bagdad. Iets zuidelijker is de stad Opis gebouwd. Pas hier werd het de Tigris bevaarbaar voor schepen met enige diepgang. Verder stroomopwaarts is de Tigris te wild voor scheepvaart. (Het ezelsbruggetje is: in Eufraat zit de eu van Europa, dus dat dit is de westelijke rivier, en de Tigris is zo wild als een tijger.) De Assyrische hoofdsteden werden bevoorraad door middel van vlotten.

Overstromingen

Bij Opis bereikt de rivier de vlakte van Babylonië, en zuidwaarts buigend verandert de rivier in een eindeloos lint van meanders. Er waren en zijn niet veel grote steden hier, omdat de Tigris felle overstromingen kent. De rivier ontvangt haar water immers uit de bergen van Armenië, waar de sneeuw smelt in maart. De overstroming van de Tigris bereikt Babylonië in mei-juni, en dat is op een zeer ongelukkig moment, want de oogst is in april.

Al in het vierde millennium bouwden de mensen daarom dijken en groeven ze kanalen. Karl Wittfogel heeft ooit beweerd dat het waterbeheer een van de wortels was voor het ontstaan van het centrale bestuur en het koningschap in de diverse stadstaten. Die theorie was lange tijd populair, maar geldt inmiddels toch wel als achterhaald. Het Uruk-fenomeen, vernoemd naar een stad aan de Eufraat, moet een andere, meer complexe verklaring hebben.

Tegenwoordig verenigen de Tigris en de Eufraat zich zo’n 165 kilometer ten noordwesten van de kust van de Perzische Golf, bij Qurna. De gezamenlijke loop is de Shatt al-Arab. In de Oudheid lag de samenvloeiing iets verderop; daar bouwde Alexander de Grote de nieuwe stad Charax.