Wie schrijft over religie, heeft in elk geval altijd stof. Hij loopt echter ook altijd tegen hetzelfde probleem aan: er wordt zó verschillend gedacht over het hogere, dat het erg moeilijk is de ideeën van de ene gelovige uit te leggen aan een andere gelovige of aan een ongelovige. Daar komt nog bij dat de gemiddelde gelovige zijn eigen plan trekt en zich weinig gelegen laat liggen aan de officiële leer (zoals). Dit gebeurt bovendien vaker en vaker: we hebben een periode achter de rug van ontkerkelijking, waarin de officiële kerken met hun doordachte systemen zijn vervangen door ietsisme.

Dat wordt doorgaans beschouwd als een groei naar meer tolerantie – en daarvoor valt zeker iets te zeggen – maar er kleeft een nadeel aan. Ietsisme is minder doordacht en als mensen hun eigen visie niet goed kennen, wordt het moeilijker andere opvattingen te begrijpen. De ietsistische Nederlanders, voor wie religie een kwestie van “leven en laten leven” is, en atheïstische Nederlanders, die niets van religie willen weten, kunnen zich geen houding geven ten opzichte van mensen voor wie religie allesoverheersend is. Het is denkbaar – al weet ik niet hoe ik het zou moeten bewijzen – dat tolerantie via overreactie omslaat in haar tegendeel. Indien dit zo is, dan kan theologie een nuttig vak zijn om begrip op te bouwen – een begrip dat overigens geen tolerantie hoeft te zijn en zeker geen acceptatie.

Theologie kan nuttig zijn: het is om die reden dat ik de blog van Jim West, Zwinglius Redivivus, zo waardeer. Er zijn veel mensen die schrijven over religie, maar dit is een geschoolde theoloog die de bredere verbanden herkent, opmerkingen in een context kan plaatsen en het kaf kan scheiden van het koren. Hier is iemand aan het woord die niet alleen grappig is, maar ook een duidelijk eigen geluid heeft.

West is echter niet alleen een blogger. Hij is dominee in de Baptist Church in Petros, een klein stadje in Tennessee. Wat mijn aandacht trok, was echter iets totaal anders. West heeft een commentaar geschreven op de Bijbel. Daar zijn er natuurlijk al heel veel van, maar dit richt zich op “the person in the pew”, ofwel de gewone kerkganger. En neemt u maar van mij, oudhistoricus, aan dat kerkgangers niet de enigen zijn die belangstelling hebben voor de antieke religieuze literatuur en geen idee hebben hoe ze die moeten lezen. Dat geldt trouwens voor wel meer teksten uit de oude wereld: je moet vaak een vertaalslag maken en de problemen waar een theoloog tegenaanloopt, zijn ook die van de historicus. Ik heb al eerder op die parallel gewezen.

Vandaar dat ik besloot Jim West (per mail) te interviewen: enerzijds om zijn commentaar, omdat het mij boeit hoe hij met problemen omgaat die ook ik ken, anderzijds om zijn opvattingen als christen, omdat dat nu eenmaal de thematiek is die hij behandelt.

V: Toen ik de Bijbel eens van kaft tot kaft las, was ik daarmee ongeveer een jaar bezig. U schreef een commentaar op elk Bijbelboek, wat nog veel meer tijd zal hebben gevraagd. Het project ligt u duidelijk na aan het hart. Wat deed u besluiten eraan te beginnen?

JW: Het antwoord op die vraag is eenvoudig: commentaren worden doorgaans geschreven door geleerden voor geleerden. Het trof me als absurd dat degenen die het meeste profijt hebben bij uitleg niet worden bediend. Dat probleem probeer ik simpelweg te verhelpen.

V: Bent u blij dat het project nu bijna voltooid is?

JW: Ja, echt. Ik ben er lang mee bezig geweest. Ik ben nu bezig met 1-2 Kronieken en heb daarna alleen 1-2 Samuël en 1-2 Koningen nog te doen, en dan is het voltooid. Ik heb er plezier aan beleefd en zou het zeker opnieuw doen, maar het heeft veel gevergd.

V: Uw commentaren zijn gericht op mensen die de Bijbel echt voor het eerst lezen. Hoe reageren ze? Is uw benadering in de loop der jaren veranderd?

JW: Mijn benadering heb ik in zoverre veranderd dat ik, terwijl ik aanvankelijk noten gaf in tekstkaders, tegenwoordig voetnoten gebruik.

Verder ben ik blij dat het commentaar bij de doelgroep goed is gevallen. Leken die het benutten waarderen het en een wat oudere pastor die mijn Commentaar op de Openbaring had gelezen, schreef me dat hij het tijdens zijn hele loopbaan nooit goed had begrepen, maar de tekst nu eindelijk begreep. Hij had nooit de gelegenheid gehad zich volledig te scholen maar wilde toch weten wat de Bijbel betekende. Er zijn, vermoed ik, meer mensen zoals hij.

Ik heb overigens ook goede reacties gehad van academici en ook dat is erg bevredigend.

V: U bent protestants en daarom verbaasde het me dat u ook schreef over de apocriefe boeken, die protestanten meestal niet beschouwen als canoniek. U gaf eens aan hekel te hebben aan Makkabeeën. Waarom becommentarieerde u ze?

JW: Dat is simpel: omdat ik denk dat protestanten en katholieken, en vooral protestanten, deze boeken moeten leren kennen. Zeker Wijsheid van Sirach, een boek dat ik erg fijn vind.

V: Betekent dit dat u deze boeken niet leest als de grondslagen van het protestantisme, maar als waardevolle joodse teksten?

JW: Inderdaad. Ze zijn historisch interessant, hoewel theologisch wat marginaal. Maar toch, ze hebben theologische verdienste. Zelfs Makkabeeën, hoewel in dat geval het eerder een anti-verdienste is. Nooit heeft een boek zó duidelijk gemaakt dat de Makkabeeën voor hun tijd waren wat de Taliban voor ons zijn: bereid iedereen te doden, zelfs hun eigen mensen, als die het oneens waren met hun eigen theologie.

V: Is er kans dat u nog iets zult toevoegen uit de joodse religieuze teksten die nooit werden opgenomen in de Bijbel, de pseudepigrafa?

JW: De pseudepigrafa, hm.. Als ik de tijd zou hebben, zou het zeker de moeite waard zijn een commentaar te schrijven op de Henochitische literatuur. Dat materiaal is verschrikkelijk belangrijk geweest voor de ontwikkeling van het gedachtegoed dat we kennen uit het Nieuwe Testament.

V: Aan het einde van elk deel geeft u wat tips voor wie meer wil lezen. Dat bestaat deels simpel materiaal, deels uit academische publicaties. Ik krijg de indruk dat u dezelfde ervaring hebt als ik bij de uitleg van oude geschiedenis: er is nauwelijks vervolgliteratuur voor precies de groep die wat inspanning wil leveren, bijvoorbeeld door een tekst te lezen mét commentaar.

JW: Inderdaad.

V: Er wordt vaak geopperd dat wetenschapsscepsis wordt veroorzaakt doordat degenen die het meest geïnteresseerd zijn, in de steek worden gelaten. Wat denkt u daarover? Zou u een nieuw commentaar willen schrijven, maar nu voor mensen die al wat weten maar nog niet klaar zijn voor een academische studie?

JW: Ik ben het eerste met je eens maar ik zal het vervolg aan iemand anders overlaten. Het idee om én een basiscommentaar én een middencommentaar te schrijven om mensen naar de wetenschappelijke commentaren te loodsen, spreekt me niet aan. Er is voor mij nog genoeg om aan geïnteresseerde leken uit te leggen.

V: Een van de dingen die ik van u heb geleerd, is dat we niet alleen moeten uitleggen hoe dingen zijn, maar ook hoe we misverstanden moeten weerleggen, zoals u doet in uw blogseries “twitter theology that makes me sigh” en “Dilly the Dilettante”. Waardoor wordt slecht onderzoek zo populair?

JW: Onwetendheid en stompzinnigheid en, als ik zo vrij mag zijn, de neiging van mensen om liever te gaan kijken bij een spectaculair ongeluk dan te gaan luisteren naar een eenvoudige spreker.

V: U hebt een open ogen voor de problemen van het hedendaagse christendom. Uw antwoord is kerkelijk: mensen moeten de kerkdiensten serieus nemen en de kerk moet de dienst van God centraal stellen. Onderschat u daarmee het succes van het christendom niet? Christelijke waarden zijn overal. Paulus schreef dat in Christus iedereen, man en vrouw, vrij en slaaf, gelijk was; in de westerse samenleving is dat gemeengoed. Het westerse humanisme deelt christelijke waarden en sommige vormen van atheïsme zijn te duiden als een aanval op een christendom dat zijn eigen normen niet haalt en mensen in de steek laat.

JW: Christendom kan nooit slechts een sociaal programma zijn. Het is niet onze taak als christenen om de samenleving of de mensen te verbeteren, het is om ze aan te kondigen dat ze zondaars zijn, dat God desondanks van ze houdt en ze een beter leven gunt, nu en straks, om hunnentwil. Elk evangelie dat dit evangelie niet centraal stelt, is een vals en vervloekt anti-evangelie dat slechts minachting verdient en hoon.

V: U blogt over “Fun Facts from Church History”, waarin mannen als Zwingli, Luther en Calvijn een grote rol spelen. Hoe relevant is de zestiende-eeuwse Reformatie nog? Als oudhistoricus kan ik me niet voorstellen dat ik mensen een leven als een Plato of Cicero zou adviseren. Of, om de vraag anders te formuleren, hoe relevant is de protestantse theologie als onderdeel van het christendom in het algemeen?

JW: Het belang van Calvijn, Zwingli en Luther ligt niet in hun leven en zelfs niet in hun ideeën. Het ligt in hun methodologie en hun theologisch focus. Ze hebben ons nog veel te vertellen over de manier waarop we moeten denken. Dat is een vaardigheid die, helaas, voor velen vandaag verloren is gegaan, ook voor theologen en bijbelspecialisten.

V: Een verwante vraag: Jezus geloofde dat zijn generatie de totale vernieuwing van de schepping zou gadeslaan. Het Koninkrijk is echter nog steeds niet gekomen. Doet dit geen afbreuk aan de boodschap van het christendom?

JW: Maar het Koninkrijk is gekomen, in Christus zelf. Hij is waarlangs, door het werken en de kracht van de Geest, de heerschappij van God zich verspreidt.

V: U hebt in Europa gestudeerd en laat vaak uw sympathie doorschemeren voor typisch Europese zaken als voetbal en talenrijkdom. Kunt u een oordeel over het christendom in de oude en de nieuwe wereld?

JW: Europa is een werkelijk post-christelijk werelddeel en Amerika is dat aan het worden. Het christendom zal in beide werelddelen wel overleven, maar als een religieuze minderheid. Het christendom zal groeien in het Verre Oosten en in Afrika. Dat zullen de toekomstig theologische krachtcentrales zijn.

V: Laatste vraag: u maakte graag grappen over katten, die immers kleine duivels zijn. Dat was een geweldige running gag. Waarom heeft Joel Watts deze rol overgenomen?

JW: Omdat Joel een vriend is die tegen een stootje kan, zoals ook Chris Tilling dat kan. Anderen zijn te gevoelig en zijn, als ik dat zo mag zeggen, iets te zelfingenomen. En zelfingenomen mensen haten het om te worden geplaagd. Los daarvan: Joel Watts is natuurlijk de duivel. Zeg niet dat ik je niet heb gewaarschuwd.

[Jim Wests Commentary on the Bible is hier in digitale vorm leverbaar voor gebruikers van de Logos-software, maar kan ook worden besteld bij de uitgever: daar.]