In 1998 was ik voor het eerst in Venetië en uiteraard ging ik naar de San Marco. Ik heb me destijds vergaapt aan de mozaïeken en de paarden, maar heb helaas het Tetrarchenreliëf gemist (het werd gerestaureerd) en heb de bovenstaande buste over het hoofd gezien. Ook bij een tweede bezoek heb ik het portret niet gezien, al kende ik een replica die te beobachten valt in Mainz in het onvolprezen Römisch-Germanisches Zentralmuseum.
Het portret, dat in 1204 uit Constantinopel werd meegenomen toen Kruisvaarders de boel daar plunderden, is gemaakt van porfier, een gesteente dat alleen in Egypte wordt gevonden. Dat maakt de datering simpel: het zal vermoedelijk dateren van vóór de Arabische veroveringen, want daarna nam de export van porfier sterk af. We hebben dus te maken met een vorst die voor pakweg 650 regeerde en inderdaad lijkt de buste op een keizer die we goed kennen: Justinianus. Het zou ook Justinianus II kunnen zijn, maar die leefde te laat.
De eerste Justinianus regeerde tussen 527 en 565 over de oostelijke delen van het Romeinse Rijk en probeerde de westelijke te heroveren. Zijn troepen waren vrij succesvol: Sicilië, het door de Vandalen overgenomen Tunesië en het door de Ostrogoten beheerste Italië werden veroverd, er kwam een bondgenootschap met de Franken in Gallië en Andalusië werd ontnomen aan de Visigoten. Wel wordt steeds duidelijker dat het midden van Justinianus’ regering werd geteisterd door een klimaatcrisis en een epidemie die in feite de spankracht van het rijk brak en het begin van het einde van de klassieke cultuur inluidde.
Zo illustreert deze buste dus twee eindes van het Romeinse Rijk: enerzijds het moment waarop het onmogelijk werd de aloude omvang te herstellen, anderzijds het moment waarop de laatste hoofdstad, Constantinopel, werd geplunderd en er ook een einde kwam aan de glorie van het Byzantijnse Rijk.
Ik kreeg de foto zaterdag toegestuurd door mijn zakenpartner, die me zo nodig moest inwrijven dat hij in Venetië was en ik niet, maar die deze wreedheid ongetwijfeld goed zal maken door een paar dozen sigaren voor me mee te nemen.
[Dit was de 159e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
Porfier wordt en werd niet uitsluitend in Egypte gevonden. Het is en stollingsgesteente en komt op de meeste continenten voor. Het is eerder de typische purperen, heilige, kleur, die het een bijzondere variant maakt en die inderdaad in het oude Egypte een status aparte had.
De Egyptische purperen porfier werd bv ook gebruikt om de Haya Sofia van speciale ornamenten te voorzien.
Het zou me echter verbazen als purperen porfier niet op andere plaatsen te vinden is, die toentertijd nog onbekend of onbereikbaar waren.
Ondanks zijn bijzondere kleur heeft en had porfier niet de status van lapis lazuli.