Als er één gebied ter wereld is waar het goed wonen is, is het Noordwest-Europa. De delta’s van de Rijn, Maas en Schelde ontsluiten een achterland dat zich uitstrekt tot diep in Frankrijk en tot voorbij Duitsland. Langs de corridor van Rijn en Rhône kan bovendien handel worden gedreven met het Middellandse Zee-gebied. De zeehavens, die West-Europa verbinden met de oceanen, zijn al eeuwenlang economische krachtcentrales: Rotterdam en Antwerpen, Brugge en Dordrecht, Tiel en Dorestad.
Voeg toe: de agrarische weelde van de lössgronden langs de Maas, de mineralen van de Ardennen en de winsten uit de stedelijke nijverheid. Dan weet je dat er voor welvaart altijd een basis zal zijn in de Lage landen. Als er dan ook nog goede soldaten zijn, zoals in de zeventiende eeuw, staat zelfs weinig een machtsontplooiing in de weg. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was echter niet de eerste die deze mogelijkheden uitbuitte.
De eerste die vanuit de Lage Landen de macht greep, was de Romein Vitellius, die in het jaar 69 in Keulen werd uitgeroepen tot keizer en met een strijdmacht van Romeinse legionairs en Bataafse bondgenoten oprukte naar Rome. De combinatie van militaire en economische macht stond garant voor succes. Hij had echter de domme pech dat zijn rivaal Vespasianus net wat meer troepen op de been kon brengen en dat de Bataven daarmee gemene zaak maakten.
Het plaatje hierboven is Vitellius’ portret, zoals het is te zien in het archeologisch museum van het Bulgaarse Plovdiv. Het bleef onvoltooid: de kunstenaar is aan het werk gegaan toen hij hoorde dat de man uit het Rijnland de macht had gegrepen en is ermee gestopt toen hij vernam dat de legers aan de Donau partij hadden gekozen voor Vespasianus. Of het een goed portret is van een mooie man, laat ik in het midden, maar het is wel kunst.
Ons tweede voorwerp is een munt uit het prachtige Rheinisches Landesmuseum in Bonn met daarop een afbeelding van de triomf van Postumus. Dat was vermoedelijk een Bataaf, misschien afkomstig uit de omgeving van Empel, die in 260 de economische en militaire middelen van Noordwest-Europa benutte om een eigen keizerrijk te stichten. Zijn rijk strekte zich uit van Engeland tot Beieren en van de Rijn tot Gibraltar. Een vergeten hoofdstuk uit onze geschiedenis – maar opnieuw een bewijs dat het gebied van Schelde, Maas en Rijn een machtsbasis kan zijn. Antieke goudstukken, zoals dit, zijn trouwens prachtig.
In de vijfde eeuw viel het Romeinse staatsapparaat in West-Europa uiteen en brak een tijd aan van economische neergang. De Lage Landen kregen daar uiteraard een tik van mee, maar omdat ze toegang behielden tot de handel over de Noordzee, was de schade geringer dan elders. De Germaanse stam die in Nederland en België de dienst uitmaakte, de Franken, vulde het vacuüm: ze veroverden Gallië tot aan de Pyreneeën. Het kan niet vaak genoeg worden herhaald dat de Nederlandse geschiedenis begint met de annexatie van Frankrijk. Het derde plaatje toont een replica van een zegelring die in 1653 in Doornik is gevonden in het graf van koning Childerik. (Het origineel is in 1831 gestolen.)
Tot slot: de dynastie van Childerik, de Merovingen, regeerde weliswaar over grote delen van West-Europa maar de vorsten waren verdeeld. De macht in het Frankenrijk kwam daardoor steeds meer te liggen bij de “hofmeier”, een soort vizier. Een daarvan, Karel Martel, zou uiteindelijk een einde maken aan de Merovingen en diens zoons Pippijn de Korte werd de eerste Frankische koning uit de dynastie der Karolingen. U raadt al waar ze hun machtsbasis hadden: in de Ardennen, langs de Maas en aan de Rijn, waar bijvoorbeeld een Willibrord het christendom kwam prediken nadat de Karolingen de Friezen uit Dorestad en Utrecht hadden verdreven. De beroemdste vorst uit dit geslacht is vanzelfsprekend Karel de Grote, die begraven ligt in Aken in een van de mooiste gebouwen uit Noordwest-Europa.
[Volgende week meer Frankische kunst]
Op deze wijze is onze geschiedenis mij nog nooit gepresenteerd.
Vriendelijke groet,
Om e.e.a. weer naar de actualiteit te trekken: ik heb nooit begrepen hoe een groot rijk, zoals in onze tijd de EU, economisch goed kan blijven draaien (anders dan als piramidespel waarbij we telkens opnieuw aangrenzende landen erbij nemen en er miljarden heen gooien zodat zij onze spulletjes kunnen kopen, hetgeen een tijdelijke win-win-situatie oplevert). Is het toeval dat bv. Rotterdam de grootste haven ter wereld was toen Nederland nog (min of meer) onafhankelijk was en dat nu de stadstaat Singapore de grootste is? Sowieso stagneert de economische groei in de EU en groeit de economie in bijna de hele rest van de wereld, met name in de kleine staten.
Economie gedijt m.i. bij interne stabiliteit en externe concurrentie (en meer in het algemeen: bij vrijheid): precies die zaken worden echter ondermijnd bij een rijk (zoals de EU). Een rijk is per definitie instabiel omdat je meerdere volkeren – verschillende karakters, verschillende economieën, verschillende politieke voorkeuren – samenvoegt. Als je de vrijheid intact laat, dan ontstaan er fricties en onoverbrugbare meningsverschillen (zoals in de EU tussen bv. Griekenland en Duitsland) en uiteindelijk zelfs opstanden en burger- of onafhankelijkheidsoorlogen. Om even te focussen op politieke verschillen buiten de EU: Schotland wil zich losmaken van GB omdat het politiek veel linkser is dan London. En zelfs het relatief homogene VS is ‘diep verdeeld’ geraakt en er komt zelfs een Calex in zicht, nu de progressieve Calforniërs zich totaal niet kunnen herkennen in de rechtse politiek die nu van Trump wordt verwacht. Zelfs in het kleine Nederland voelen zich bv. de Groningers zich niet serieus genomen en vertegenwoordigd door Den Haag. Stabiliteit vergt democratie (het volk vergeeft zijn eigen fouten beter dan die van een dictator) en democratie vergt homogeniteit. Die homogeniteit in beleid kan worden afgedwongen (welk pad de EU op wil), maar dan ontstaat er een totalitaire staat die funest is voor de creativiteit, de democratie en dus de economie. Dat wat betreft de interne stabiliteit. Een rijk schakelt ook de externe concurrentie uit: in de plaats van wendbare politiek van kleine staten die elkaar beconcurreren (een belangrijke reden waarom Europa überhaupt zo rijk en machtig is geworden in de moderne tijd), brengt een rijk een log, bureaucratisch apparaat die eveneens funest is voor de economie (zie bv. de Sovjet-Unie).
Kortom, dat we onze welvaart “aan de EU” te danken hebben, zoals we elke dag in de media lezen, vind ik ietwat twijfelachtig (zeker als het gaat om duurzame groei, anders dan het kunstmatige piramidespel met behulp van open grenzen)…
Uiteraard ben ik niet deskundig en ik laat me dan ook graag overtuigen van het tegendeel. Zo suggereert ook Jona dat het Romeinse Rijk – precies als rijk – economisch succesvol was. Kan iemand vertellen hoe dat zit en of, en zo ja hoe dat is door te trekken naar de EU als ‘(duurzame) economische succesmachine’.
Vitellius lijkt op John Cleese.
Ik zou graag Jona Lenderings commentaar op het boek: van MichaelPye zien (Ik hoop dat ik het niet over het hoofd gezien heb): Teh Edge of the worrlde: how the North Sear made us who we are.
De verwondering op de gezichten van mijn leerlingen als ik ze vertel dat wij eigenlijk Frans spreken. Dat we in Antwerpen niet in Vlaanderen woonden (de Brabantse leeuw wappert nog steeds op het Steen), maar aan de grens van het Duitse keizerrijk (de adelaar op het stadhuis richt zijn blik naar Aken). Dat Antwerpen het New York van de 16e eeuw was. Een heerlijk vak, geschiedenis.