In het museum van het Bulgaarse Plovdiv mag je, om redenen die vermoedelijk alleen de directie begrijpt, niet fotograferen. Gelukkig geldt dat verbod niet in het parkje dat dient als museumtuin. Ik bekeek bovenstaande steen destijds vluchtig, lang genoeg om te zien dat er twee talen en twee handschriften op staan en te concluderen dat ’ie op de foto moest. Dat was dat. Onlangs las ik de tekst ook en toen bleek dat dit toch wel iets bijzonders was.

Als je goed kijkt naar de onderste helft, zie je dat die ooit eveneens beschreven is geweest. De maker heeft een standbeeldsokkel met een oude inscriptie genomen, de letters weggebeiteld en er iets nieuws op gezet. Helemaal bovenaan deze stenen palimpsest is nog iets in het Grieks blijven staan, Ἀγαθῇ τύχῃ, een aanroep van het geluk die je op talloze antieke teksten vindt. En dan komt het!

Hic est quem cernis equitum
peditumque magister
consul patricius imperiiq(ue) parens.
Ipse triumphator (r)ediit nunc
victor ab orbe.
Gloria Romanis tu Basilisce
tuis.

Degene die je ziet is van de cavalerie
en de infanterie de commandant,
[en is] consul, patriciër en vader van het keizerrijk.
Deze man keert nu terug als triomfator,
overwinnaar van de hele wereld.
Jij, Basiliscus, bent je Romeinen tot roem.

Grappig genoeg kennen we deze officier: hij was een jongere collega van een zekere Leo, die in 457 tot keizer werd gekroond. De twee mannen waren trouwens niet alleen collega’s maar ook familie, want Leo was getrouwd met Basiliscus’ zus Verina. Met zulke connecties is het niet vreemd dat Basiliscus al snel een mooie positie verwierf in het rijksbestuur, in dit geval het bevel over een leger in Thracië. Dat maakte hem in feite verantwoordelijk voor de verdediging van de hoofdstad Constantinopel tegen “barbaren” die van over de Donau kwamen: een taak die een keizer graag neerlegde bij iemand die hij blindelings kon vertrouwen.

Of Basiliscus zo’n goede generaal was als bovenstaande inscriptie doet vermoeden, is onbekend. De tekst zelf bewijst niets: de productie van laut tönendes Nichts was destijds lopendebandwerk. Dat geldt ook voor het consulaat dat Leo zijn schoonbroer in 465 toekende: het zou een belediging zijn geweest als hij het niet had verleend. De drie aan Basiliscus toegewezen militaire overwinningen zijn interessanter. Minimaal wist Basiliscus de juiste mensen aan te trekken. Zijn voornaamste deugd was echter dat Leo hem blindelings kon vertrouwen.

In 468 besloot Leo dat het tijd werd Afrika te heroveren, waar een koning van Vandaalse afkomst, Geiserik, de macht uitoefende. Basiliscus was de aangewezen, betrouwbare man om de operatie te leiden. Het werd een fiasco, maar dankzij zijn zus was de keizerlijke ongenade slechts tijdelijk en toen Leo in 474 werd opgevolgd door de impopulaire Zeno, keek menigeen naar Basiliscus. In januari 475 besteeg hij de troon.

O ironie: zijn naam is Grieks voor “keizertje”. Enkele maanden later werd in Italië een jongen met de naam Romulus op de troon geplaatst en prompt werd diens officiële naam ook gereduceerd: hij was geen augustus maar een augustulus, “keizertje”.

Van beide heersers is weinig vernomen. In augustus 476 werd Basiliscus vermoord en keerde Zeno terug op de troon in Constantinopel. Anderhalve maand later kwam het bericht dat in Italië het West-Romeinse keizerschap was afgeschaft. Romulus Augustulus was zo onbeduidend dat men de moeite niet nam hem te vermoorden.

Basiliscus is vergeten, maar ergens in een parkje in Plovdiv staat dus de sokkel van een standbeeld voor een officier die, toen het monument werd opgericht, nog niet kon weten dat hij ooit het keizerlijk purper zou dragen. En in de inscriptie op die sokkel wordt een man geprezen die als weinig anderen verantwoordelijk is voor de desintegratie van de wereld die hem zo eerde.

[Dit was de 213e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier. Voor meer Latijnse inscripties, zie de leuke nieuwe blog van Silvia de Wild.]