In eerdere stukje heb ik beschreven hoe Assyrië met een combinatie van efficiënt (en wreed) militair optreden, competente bureaucratie en gedegen bestuur het Midden-Oosten verenigde en de grondslagen legde voor een wereldrijk dat later weliswaar door de Babyloniërs, Perzen en Macedoniërs zou worden overgenomen maar steeds een eenheid bleef. Het doorgeven van de macht was hierbij vanzelfsprekend. Het was een van de centrale thema’s in het denken van het antieke Nabije Oosten.
Het keert op allerlei punten terug. In de mythische tijd was bijvoorbeeld de macht van de ene generatie goden overgegaan op een andere. Er was geen enkele reden om niet alle goden in één pantheon onder te brengen, als one happy family onder leiding van een wijze oeroude oppergod, maar zo zagen de Mesopotamiërs het niet. Na de scheppergoden en na Enlil was het de beurt van Marduk.
De Sumerische Koningslijst biedt een ander voorbeeld. Nadat het koningschap was neergedaald uit de hemel was het overgegaan van de stad Eridu naar Bad-tibira naar Larak naar Sippar naar Šuruppak. Toen kwam de grote vloed en daarna resideerden de koningen in weer andere steden. Uit de Bijbel kent u misschien de opvolging van wereldrijken die wordt beschreven in Daniël als een leeuw, een beer, een luipaard en een monster met tien horens: de Babyloniërs, de Meden, de Perzen en het rijk van Alexander de Grote.
Ook elke koning had een opvolger. De Assyrische Koningslijst biedt tientallen namen en suggereert een eindeloze successie van vorsten. U ziet het hierboven afgebeeld op een reliëf uit Dur-Šarrukin, het huidige Khorsabad. Na Aššur en Kalhu (Nimrud) was Dur-Šarrukin de derde hoofdstad van Assyrië, gesticht in 713 door koning Sargon, rechts op het reliëf. Hij zou worden opgevolgd door zijn zoon Sanherib, links op het bovenstaande reliëf. De vader en de zoon staan tegenover elkaar: koning en kroonprins, heerser en opvolger.
Sanherib zou Dur-Šarrukin onbevredigend vinden en een nieuwe hoofdstad kiezen: Nineveh. Ook hoofdsteden, zo lijkt het, volgden elkaar op.
[De expositie over Nineveh in het RMO duurt van 20 oktober tot en met 25 maart 2018. Meer stukjes over Assyrië vindt u hier. Dit was de 232e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
Ik blijf benadrukken dat de Perzen veel verder kwamen dan de Assyriërs. Daarbij zijn de Perzen ook geen onderdeel van Assyrië geweest. Alleen bij het Nieuw-Babylonische rijk kun je duidelijk van een opvolgersstaat spreken, en dit kwam ook nog eens minder ver dan het Assyrische rijk (niet doordringen tot in Egypte).
“de grondslagen legde voor een wereldrijk dat later weliswaar door de Babyloniërs, Perzen en Macedoniërs zou worden overgenomen maar steeds een eenheid bleef”
Als de bureaucratie of organisatie intact bleef onder opeenvolgende opperhoofden, wanneer eindigde dat systeem dan? Onder de Romeinen? Of de Arabieren?
Als we Firdausi moeten geloven, die zich op Sasanidische bronnen baseert, bestond dit beeld van elkaar opvolgende dynastieën in de late oudheid nog steeds. De Sasaniden beweerden dat ze afstammelingen waren van Darius III, en ze beweerden dat Ardashir I gehuwd was met de dochter van de laatste Parthische heerser Atabanus IV, zodat zijn zoon Shapur I zowel de Perzische lijn van Sasan als de Parthische lijn van Arsaces voortzette. Dit kan niet kloppen, maar daar gaat het niet om, het was een standaard onderdeel van de propaganda bij een dynastiewisseling die de legitimiteit van de nieuwe dynastie moest schragen. Denk aan Cyrus de Grote, die met de dochter van de door hem verslagen koning der Meden Astyages zou zijn getrouwd, zodat Cyrus’ zoon Cambyses niet alleen de Perzische maar ook de Medische lijn voortzette. De Perzen zagen zichzelf dus vooral als opvolgers van de Meden.