Vanuit Batna is het niet ver rijden naar Timgad, het antieke Thamugadi, een stad die door keizer Trajanus is gesticht en die in feite het zusje is van Xanten: een schaakbordachtige stad met alles erop en eraan. Ik geloof dat ik alleen het amfitheater heb gemist, maar verder was alles aanwezig wat een Romein in een stad verwachtte, dus tempels, markten, een theater, badhuizen, een basiliek, geplaveide straten, stadspoorten, een bibliotheek en in de Late Oudheid ook een Byzantijns fort en kerken. Numidië zijnde Numidië waren die kerken leverbaar in diverse soorten en maten, inclusief een Donatistische kathedraal én een grafschrift waarop de naam “Donatus” rauw was weggekrast. Kortom, Timgad is een stad waar mensen woonden.

Het is lastig te beschrijven dus ik toon maar wat plaatjes en hierboven ziet u een van de schitterende mozaïeken in het museum. Grappig was hier dat we alles mochten fotograferen, maar niets in de vitrines. Buiten het museum was een soort lapidarium, waar een eindeloze rij grafstenen en votiefsteles was te zien, zoals het mooie reliëfje hieronder.

Op dit soort reliëfjes staat meestal de god Saturnus afgebeeld (vergelijk); hier is alleen zijn symbool getoond, de sikkel. Achter deze Romeinse godheid gaat een lokale vruchtbaarheidsgod schuil, die ook wel Baal Hammon wordt genoemd.

Het beroemdste monument in Timgad staat bekend als de Boog van Trajanus. Het is gewoon de westelijke stadspoort en het is een heel indrukwekkend bouwwerk. We waren er rond twaalf uur en we lunchten er met chocoladeletters, pepernoten, taaitaai, suikergoed en marsepein. De muezzin van de nabijgelegen moskee riep net op tot het vrijdaggebed en reciteerde net uit de Koran. Het was een wonderlijk, mooi moment.

Misschien wel het indrukwekkendst is het forum, met een basiliek, een raadszaal, een tempel, een monumentje voor Fortuna, portieken en talloze inscripties. En graffiti. Sommige daarvan waren redelijk scabreus, maar deze wilde ik u niet onthouden:

De tekst komt erop neer dat jagen, baden, spelen en lachen het leven de moeite waard maken. De graffito is niet uniek, wel verstandig.

Er waren meer leuke inschriften. Ik vond in het theater een acrostichon op de naam Vincentius. Een andere interessante inscriptie lag in de latrine van het zuidelijke badhuis: een ere-inschrift voor keizer Claudius, daterend van vóór de stichting van de stad, en hergebruikt in de latrine, als om te zeggen dat de bewoners schijt hadden aan deze vorst. Waaraan hij dat te danken had, een halve eeuw of langer na zijn dood, ik weet het niet.

Uit datzelfde zuidelijke badhuis komt ook deze inscriptie, die is geschreven in een lettertype dat is geïnspireerd op de zogeheten uncialen waarmee de Romeinen op papyrus en perkament literaire teksten schreven. Die letters zijn, anders dan het cursiefschrift van administratieve teksten, niet zo goed te dateren, dus een inscriptie als deze, gevonden in een dateerbare opgraving, is een reuze hulp voor papyrologen.

Deze blog is gratis, maar als u me wil steunen, koop dan een van mijn boeken, doe via Livius.nl een cursus of reis (bijvoorbeeld Cyprus), of doneer. U kunt de blog volgen via het Whatsapp-kanaal.