Het Allard Pierson-museum in Amsterdam wordt verbouwd en de laatste keren dat ik er was heb ik de bovenstaande strijdwagen niet gezien. Hoewel hij lijkt op een Assyrische strijdwagen, zoals we die kennen van reliëfs, stond hij op de afdeling Cyprus: een wagen uit wat ik gemakshalve de IJzertijd zal noemen. Ik mis hem wel een beetje want het was een leuk ding om kinderen uit te leggen dat de Oudheid anders was. Geen auto maar een wagen, geen benzine maar paardenkracht. Voor volwassenen kun je toevoegen dat de energie dus niet uit delfstoffen kwam maar uit voedsel en dat trekdieren met mensen concurreren om de schaarse voedingsmiddelen.
Strijdwagens waren vooral belangrijk in de Bronstijd. U kent de afbeeldingen uit Egypte wel, waarop de koning als boogschutter staat afgebeeld, zijn vijanden verdelgend. Eigenlijk is dat een beetje problematisch, want het is volstrekt onmogelijk om staand in zo’n gammel bakje en rijdend over een oneffen terrein aan te leggen en te mikken. Het idee van rijdende schutterij moet u dus maar vergeten. Het is mogelijk dat strijdwagens vooral werden ingezet om op andere legers in te rijden, dus voor een shock-and-awe-aanval. Tijdens de veldslag op de vlakte bij Kadesh (1274 v.Chr.) sloegen de Hittitische strijdwagens inderdaad een complete Egyptische divisie uiteen.
Het probleem hier is dat een strijdwagen een team van vier paarden veronderstelt, een wagenmenner en een of twee getrainde boogschutters. Plus stallen, weiden, haver. Kortom, een hele organisatie. De inzet van strijdwagens was voorbehouden aan de Bronstijd-supermachten – maar hoe vaak gingen die nu tegen elkaar ten strijde? De slag bij Kadesh is eigenlijk het enige goed gedocumenteerde voorbeeld. Het lijkt er meer op dat strijdwagens vooral dienden om boogschutters te vervoeren en dat de eigenlijke gevechten, waarin een supermacht streed tegen een kleinere macht, werden gevoerd door voetvolk en boogschutters die waren afgestegen. We weten het gewoon niet goed.
Het idee dat strijdwagens vooral een kostbare en prestigieuze vorm van troepentransport zijn geweest, die slechts zelden werkelijk aan het front werden ingezet, lijkt te worden bevestigd in het Mykeense Griekenland. De krijgers droegen loodbronszware wapenrustingen – er is er een gevonden bij Dendra – en de beroemde “manshoge schilden” die ook Homeros zich herinnert. Je kunt je voorstellen dat zulke soldaten een taxi namen naar het strijdperk en daar hun duels uitvochten.
In de negende eeuw v.Chr. streden de Assyriërs nog met strijdwagens maar ze werden geleidelijk vervangen door gewone ruiters, die in een zadel op een paard zaten. Zo zou ook de Griekse cavalerie eruitzien. De strijdwagens met zeisen die in de vierde eeuw v.Chr. worden vermeld, zijn een totaal nieuw wapen.
Deze geschiedenis maakt de strijdwagen die in een van de koningsgraven van Salamis is gevonden en waarvan in het Allard Pierson-museum zo’n mooie reconstructie was te zien, eigenlijk een beetje vreemd. Ze zijn eigenlijk een beetje te jong, maar goed, het was dan ook een statussymbool en die worden zelden uitgezocht op praktisch nut.
[Ik blog het einde van dit jaar een aantal keren over Cyprus. Ook omdat er een mooie expositie is in het Rijksmuseum van Oudheden. In het Allard Pierson-museum is een leuke expositie over de Egyptische god Bes.]
Sowieso is “mikken” een concept dat men in het heetst van de strijd grotendeels kan vergeten…
Klopt, ook boogschutters vertrouwden op spervuur. Maar ja, scherpschutters hebben altijd bewondering geoogst.
Op het gym. ontdekte ik door de leraar kunstgeschiedenis, mijn interesse voor alles waar U over schrijft. Ondertussen is er nu enorm veel kennis bijgekomen. Maar door het in mijn jeugd bekende stripverhaal: Eric de Noorman, ontdekte ik ook dat er meer was dan Mesopotamië, Egypte, etc. Wat mij wel bevreemdt is dat er bijna nooit iets over de precolumbiaanse geschiedenis verschijnt. Af en toe iets speculairs, maar dan ook hooguit voor één nieuwsmelding. Dit zelfde geldt ook voor alle andere niet direct tot de voorgeschiedenis van Europa behorende gebieden. Africa, Azie etc. Terwijl de mens daar toch al veel langer bezig was met geschiedenis maken/schrijven. Moet dit soms als een soort navelstaren onder de europese wetenschappers gezien worden? Of heeft het toch ook iets te maken met “blank” zijn? Voorbeeld: Er is net bij Cancun een enorm paleis en tempel complex uit de midden en late Maya tijd ontdekt. Fijn voor de nazaten vd beschaving, maar in NL zelfs nog niet een berichtje op de laatste pagina! Toch zijn al deze vormen van geschiedschrijving de bakermat van onze huidige wereld.
Heb geen moeite met commentaar. Iedereen een voorspoedig en gezond 2020.
PS. Ook het richten en schieten vanaf een galopperend paard is geen sinecure, maar met veel oefenen ook te beheersen.Net als de hoge “vuurkracht”vd engelse langboogschutters.
‘Een Turk heeft vier ogen: twee in zijn gezicht en twee in zijn nek.’ schreef de Arabische auteur al-Djahiz omstreeks 850. Dat kwam goed van pas, want Turkse soldaten hadden de reputatie ook vanaf een rijden paard te schieten, zelfs achteruit! Goed, dat met die ogen is wellicht iets overdreven, maar dat Turken vanaf paarden pijlen konden afschieten lijkt zeker. Dan zal het ook vanaf een strijdwagen wel gelukt zijn.
“Dan zal het ook vanaf een strijdwagen wel gelukt zijn.”
Hoezo? Een strijdwagen beweegt beslist niet op dezelfde manier als een paard.
@Antoon: die blinde vlek in het geschiedenisbeeld hebben we nog aan de 19e eeuw te danken neem ik aan. Informatie over ontdekkingen in andere cultuurgebieden is er wel, maar ze is voor de krant waarschijnlijk niet sexy genoeg. Omdat het de meeste lezers niet interesseert? Wie zal het zeggen… In een tijd van dalende oplages komt dit soort informatie in het gedrang. In plaats daarvan ruim baan voor lifestyle-geleuter. De krant mikt op een jonger publiek.
Ik vind dat wel meevallen. Dat bericht over het Maya “paleis” (als het dat al was) staat op Teletekst en als je Maya googelt, vind je bovenaan de pagina berichten uit Telegraaf, Parool, AD…
Prominent op vrtnnws.be. Maar dat ontkracht de stelling niet. Het zal ook met nabijheid en identificatie te maken hebben. De geschiedenis van het Nabije Oosten wordt meer als deel van ‘onze’ geschiedenis aangevoeld. Dat aanvoelen heeft dan weer deels te maken met 19de-eeuws nationalisme en het christendom, maar er is wel wat voor te zeggen. Precolumbiaanse culturen hebben door de geografische ligging en de loop van de geschiedenis weinig invloed uitgeoefend op de westerse cultuur. Op Kuifje na, natuurlijk.
Klopt. In Latijns-Amerika zie je juist wel overal verwijzingen naar de oude culturen. Zo hebben ze in Mexico bijvoorbeeld een tv station dat TV Azteca heet.
Er is een artikel op Wikipedia (toegegeven: Wikipedia) dat gebaseerd op studies van historici zegt dat het dus wél een platform was voor boogschutters.
“Chariots were also effective for archery because of the relatively long bows used, and even after the invention of the composite bow the length of the bow was not significantly reduced. Such a bow was difficult to handle while on horseback. A chariot could also carry more ammunition than a single rider.”
en níet geschikt als stoottroepen:
“Their use has been compared to that of tanks in modern day warfare but this is disputed by scholars who point out that chariots were vulnerable, fragile and required a level terrain while tanks are heavily-armored all-terrain vehicles. Chariots were thus not suitable for use in the way modern tanks have been used as a physical shock force.”
https://en.wikipedia.org/wiki/Chariotry_in_ancient_Egypt
De krijgshistorische paragraaf is kennelijk niet volledig volgens Wikipedia zelf, maar het artikel is deels gebaseerd op boeken van Joost Crouwel van de UvA.
Is de visie van Jona misschien geïnspireerd door inzet van Britse strijdwagens, zoals beschreven in De Bello Gallico?
“”In chariot fighting the Britons begin by driving all over the field hurling javelins, and generally the terror inspired by the horses and the noise of the wheels are sufficient to throw their opponents’ ranks into disorder. Then, after making their way between the squadrons of their own cavalry, they jump down from the chariot and engage on foot. In the meantime their charioteers retire a short distance from the battle and place the chariots in such a position that their masters, if hard pressed by numbers, have an easy means of retreat to their own lines. Thus they combine the mobility of cavalry with the staying power of infantry; and by daily training and practice they attain such proficiency that even on a steep incline they are able to control the horses at full gallop, and to check and turn them in a moment. They can run along the chariot pole, stand on the yoke, and get back into the chariot as quick as lightning”
Het zou kunnen dat de Egyptenaren vochten zoals de Britten, maar het kan ook heel anders geweest zijn. We weten het inderdaad niet. De tank werd in 1918 heel anders gebruikt dan in 1940, en de Fransen gebruikten hun tanks in 1940 als rijdend geschut terwijl de Duitsers diezelfde tanks als mobiele stoottroepen gebruikten. Wat vindt Crouwel over de strijdwagen? Jona, mijn baken, weet je dat?
De functie van de strijdwagen verandert wellicht in de loop van de geschiedenis en verschilt per cultuur. Naast paarden werden er ook ossen en ezels voor gespannen. De eerste gebruikers van de strijdwagen waren de nomaden van de Sintasjtacultuur ten noorden van de Pontische steppe. Voor troepentransport werd het niet ingezet aangezien paarden genoeg voor handen waren. Gezien de levenswijze waar stammen onderling elkaar overvielen, werd de strijdwagen vooral als imponeergedrag gezien tov. de schaarse verdedigingslinies en als pronkjuweel voor stamhoofden, al dan niet in een graf.
@Rudmer: Welgeteld 1 vermelding op internet: https://nl.wikipedia.org/wiki/Sintasjtacultuur
Wat een ongelofelijk interessante reacties allemaal: paardengrootte als aanzet voor strijdwagens, boogschutters en speldenkussens; het is weer smullen vandaag!
Google even op:
Sintashta chariot (Engelse schrijfwijze) of op Andronovo chariot.
De beschrijvingen van de Myceense strijdwagenkrijgers uit de Ilias zijn niet erg geschikt voor een reconstructie van het gebruik van de strijdwagen, omdat in Homerus’ tijd de strijdwagen niet langer als een oorlogswapen werd ingezet, en de Griekse bard niet wist wat hij met die dingen aan moest. Zoals Jeroen al terecht opmerkt, “mikken” wordt erg overschat, zoals je in de Mahabharatha kan lezen, schoten de krijgers razendsnel zwermen van pijlen af (net zoals later de Aziatische ruiters) die de wapenrusting deden “knallen als brandend bamboe”. Men vertrouwde er op dat vroeg of laat één zo’n pijl een onbeschermd lichaamsdeel zou treffen.
De op Cyprus gevonden lichte vierspannen zijn inderdaad ongebruikelijk. Lichte strijdwagens werden getrokken door een span van twee paarden, bij de Neo-Assyriërs met een “reservepaard” rechts van het span, en bemand door een wagenmenner en één boogschutter. Achterop reed soms een schermutselaar te voet mee die op schootsafstand van de vijand er af sprong en te voet mee vocht. Pas de zware strijdwagens uit de ijzertijd werden door een span van vier paarden getrokken, en hadden naast de wagenmenner drie zwaar bewapende passagiers. De gereconstrueerde Cypriotische strijdwagen is nog steeds relatief licht, maar heeft wel de veelspakige wielen en het vierspan van de in die tijd op het vasteland gebruikte zware strijdwagens. Sommige Cypriotische kleibeeldjes suggereren overigens dat ze ook de grotere strijdwagens van het vasteland gebruikten.
Peter Connolly stipt in zijn boek over Het Griekse Leger, hoewel ook alweer meer dan 40 jaar geleden, juist aan dat een oud depot met onderdelen van strijdwagens uit de Mykeense tijd er op duidt dat strijdwagens in die periode meer moeten zijn geweest dan ’taxi’s voor de adel’ (‘Die zullen wel niet als taxi voor de adel gebruikt zijn’).
Ik ben het met Connolly eens, die bronstijd wagens werden gebruikt om al rijdend vanaf te schieten. De latere, vaak zeer zware ijzertijd strijdwagens hadden meerder functies, waaronder die van ICV, “infanterie gevechts voertuig”, een transport voor zwaar bewapende voetsoldaten die zowel vanuit de wagen als uitgestegen konden vechten. De lichte strijdwagen was inmiddels door het bereden paard vervangen, men schoot nu al galopperend vanuit het zadel.
Er is een documentaire over het nabouwen van twee Egyptische strijdwagens, gemaakt door PBS Nova. Hierin laat militair historicus Mike Loades zien dat het wel degelijk mogelijk is vanuit een strijdwagen een boog te gebruiken en doelen te raken. Hij laat twee mogelijke strategieën zien, op 44:30 en rond 48:00
Hier is de doc te vinden
https://youtu.be/KIJvz7i0DdE
Het gevecht zal zich waarschijnlijk niet zo hebben voorgedaan als de documentaire het laat zien. Een boogschutter te voet, die door de vaste grond onder zijn voeten beter kan mikken en krachtiger kan schieten, zou een in dat sukkelgangetje langs rijdende strijdwagenkrijger in een speldenkussen veranderen nog voor hij die ene pijl zou hebben afgeschoten (om nog maar te zwijgen van de in de laatste scènes getoonde suïcidale strijdwijze om hals over kop naar de vijand te rennen alsof je de trein moet halen). De wagens kwamen waarschijnlijk slechts een ogenblik binnen schootsafstand, waar de boogschutter razendsnel een handvol pijlen schoot, en dan had de menner al weer een bocht gemaakt en reed de wagen weg. Kortom, niet veel anders dan de latere bereden boogschutters.
Volgens deze demonstraties hebben de strijdwagens een ideale ondergrond nodig. Bovendien komen ze zo dichtbij dat de beoogde slachtoffers alle gelegenheid hebben om bv. stenen naar paarden te gooien.
Klopt het dat de paarden van bovenstaande strijdwagen klein van stuk waren? Je wilt niet in je eigen paarden schieten, neem ik aan.
Alle paarden waren klein van stuk, tot 1900 had een Aziatisch paard zelden een schofthoogte van meer dan 1.45. Pas in de 20ste eeuw zijn de westerse rassen standaarden de duurdere Aziatische paardenrassen gaan verpesten.
Toen de strijdwagen zijn intrede deed waren paarden nog niet sterk genoeg om een ruiter te dragen. Nadat paarden door selectief fokken sterk genoeg werden, nam het gebruik van strijdwagens af. Paarden waren goedkoper en breder inzetbaar. (Spaanse wikipedia, die het uitvoerigst is in zijn informatie over die onderwerp)
Dat is een misvatting. Primitieve paardachtigen als de Przewalski en de zebra zijn sterk genoeg om een mens te dragen, maar hebben een slechte balans door een zware kop om taai steppe of savannegras te vermalen, gedragen door een zware nek en sterke voorbenen. Deze anatomie is beter geschikt om het als trekdier in te zetten, een technologie die toch al bekend was. Maar de paarden die voor de lichte strijdwagen werden gespannen lijken al veel meer op moderne paarden, met een licht hoofd, sterke achterbenen, en vermoedelijk beter ontwikkelde buikspieren, dus die zouden ook al als rijdier geschikt zijn geweest.
Ik zat nog ergens anders aan te denken. Hoe groot waren de legers van de supermachten, zo’n drie millennia geleden? Slagvelden neigen ertoe onoverzichtelijk te worden. Een strijdwagen zou voor snelle communicatie kunnen zorgen en legeraanvoerders misschien zelfs in staat stellen zich snel naar kritieke punten te verplaatsen om persoonlijk in te grijpen. Dat levert een flink tactisch voordeel op, zoals Plan Geel in het voorjaar van 1940 weer eens uitwees. De Franse legeraanvoerders wisten nauwelijks wat er gebeurde.
Strijdwagens als mobiel hoofdkwartier, zeg maar.
Voor alle duidelijkheid, er werden door de Duitsers in 1940 geen strijdwagens getrokken door paarden gebruikt . 😉
Nee, maar aan het Oostfront hadden ze wel cavalerie.
Dat weet ik. Paarden, vooral voor transport, waren enorm belangrijk voor het Duitse leger in de Tweede Wereldoorlog en daar staan we vaak niet genoeg bij stil.
Fietsen ook trouwens, maar dat vergeten wij natuurlijk nooit…
Dat van die kleine paarden was mij niet bekend. Mijn dank voor de info!
Je laatste stukken waren inspiratie voor TPOOKTECH. Waar soms aan (militaire) geschiedenis wordt gedaan. Met o.a. ‘Oud IJzer’.
https://tpook.nl/2019/12/28/niet-alles-begon-in-het-midden-oosten-prehistorisch-roemenie-de-strijdwagen-begon-daar-wel-videos/
Saskia, Dirk en Frank, bedankt voor jullie reactie. Juist vandaag in de Telegr. een stukje over Middenamerikaanse precolumbiaanse ontdekkingen.
N.a.v. de opmerking dat aziatische paarden eigenlijk te klein waren om iemand te dragen. Hoe dedde Dzengish Kahn dat dan? En de ruiter uit het enorme chinese ceramisch leger begin onze jaartelling? Of waren zij ook zoveel kleiner dat hun paarden wel die last, met bewapening en “pantsering” konden dragen?
Djengis Khan leefde een paar duizend jaar later, toen er dus al sterkere paarden gefokt waren en de Mongolen al een eeuwenlange traditie van paardrijden hadden. Kijk naar de filmpjes die Michiel hierboven heeft geplaatst, vooral de laatste, denk je in dat er tienduizenden van dat soort gasten op je af komen galopperen en je snapt het.