Nog even over Hannibal, waar ik het gisteren al over had, en over de Rhône.

Als Hannibal de Rhône is overgestoken, marcheert zijn leger stroomopwaarts tot een punt dat het Eiland wordt genoemd. Probleem één: er is geen echt eiland in de rivier. Gelukkig kunnen het Griekse woord nesos en het Latijnse woord insula ook worden gebruikt voor de gebieden die tussen twee rivierarmen liggen in een delta, ook als wij dat niet echt als een eiland beschouwen.  Zo’n gebied is in elk geval aan alle kanten door water omspoeld. Het gebied tussen Waal en Rijn stond bijvoorbeeld bekend als het Eiland van de Bataven. Geleerden zijn er daarom eigenlijk altijd van uit gegaan dat het Eiland van de Rhône in feite de landtong is geweest tussen twee rivieren.

Een gezochte verklaring

Daarin volgen ze Polybios, die ook wat verbaasd was over een eiland in de Rhône en als verklaring voor die naam gaf dat deze stroom en een andere rivier langs twee van de drie zijden stromen en op het punt waar ze samenvloeien de top vormen van het Eiland. Vervolgens komt Polybios op de proppen met een gezochte vergelijking met de Nijldelta, waar de rivier zich echter splitst en geen rivieren samenkomen. Kortom, een rommelige passage.

Probleem twee: de naam van die andere rivier, Skaras, is dus een onderwerp waarover ik al eerder schreef, en dat laat ik nu rusten. We weten niet welke rivier dat is, al houden de meeste onderzoekers het op de Isère.

Kleiafzettingen

Eén manier om er achter te komen waar dat verdraaide eiland ligt, is dat we Polybios, die diverse afstanden en dagmarsen vermeldt, daarin volgen en rekenen vanaf de zee, maar dan moeten we weten waar de kust destijds lag. Uit paleohydrologisch onderzoek – onderzoek naar oude waterlopen dus – blijkt dat de kustlijn zich sinds de laatste IJstijd eerst wat heeft teruggetrokken maar dat dit proces ergens in de Vroege Bronstijd is gekeerd. De rivier zette steeds meer slib steeds zuidelijker af en de delta, die in Hannibals tijd nog niet lag waar ze nu ligt, had vier mondingen. De regio was in deze periode bewoond; een La Tène-opgraving als Mas de la Capelière toont bijvoorbeeld dat er wat nijverheid was.

Dat de monding van de Rhône zich naar het zuiden aan het verleggen was, betekent natuurlijk dat de rivier kleideeltjes meenam en omdat die niet stroomopwaarts werden afgezet maar de delta bereikten, moet de rivier sneller hebben gestroomd en meer volume hebben gehad dan tegenwoordig. Dit blijkt te kloppen.

Paleoklimaat en paleohydrologie

Het staat namelijk vast dat de gletsjers zich in deze periode terugtrokken. Er was dus nogal wat smeltwater. Ook weten we uit dendroklimatologisch onderzoek dat het wat vochtiger was. Er viel meer regen. Kortom, er is inderdaad bewijs dat de Rhône meer water meenam, meer volume had, en dus kleiafzettingen in de delta kon doen ontstaan.

Er is nog een andere aanwijzing. Toen rond 2000 tussen Valence en Orange de LGV Méditerrannée werd aangelegd, vond op grote schaal geologisch en archeologisch bodemonderzoek plaats. Daarbij is vastgesteld dat een oeroude waterloop ter hoogte van Valence, die tot dan toe in de IJstijd was gedateerd, in het eerste millennium nog open heeft gelegen. De bevolking stortte er afval in. Pas in de eeuw vóór de Romeinse verovering raakte deze waterloop helemaal in onbruik.

Hannibal aan de Isère?

Maar dit is interessant. Het betekent dat de Rhône ter hoogte van Valence een echt eiland heeft gehad – en dat is vlakbij de plaats waar de Isère zich met de Rhône verenigt. Is Hannibal hier begonnen aan zijn opmars over de Alpen? Het is vaker geopperd, het zou waar kunnen zijn. Ik claim niet dat ik nu een grote puzzel heb opgelost. Maar wat ik wel opper is dat het denkbaar is dat Polybios, verbaasd over de naam, een verklaring heeft verzonnen waarmee hij generaties lezers op het verkeerde been heeft gezet.