Een tijdje blogde ik over de expeditie van Regulus, een Romeinse consul in 256/255 v.Chr., naar wat nu Tunesië heet. Hij won eigenlijk alles tot de Karthagers een capabele Spartaanse huurlingenleider, Xanthippos, in dienst namen en hem versloegen. De veldtocht, die deel uitmaakt van de Eerste Punische Oorlog, is me bezig blijven houden omdat er iets raars mee aan de hand is. Een consulair leger bestond uit zo’n 18.000 man en Regulus commandeerde er maar 15.000. Het leger is te klein voor een zo belangrijke operatie, zeker als we erbij bedenken dat de Romeinen een kolossale vloot– 330 oorlogsbodems! – bouwden om het expeditieleger over te zetten.

Ik vermoed nu dat Regulus niet alleen was. De Numidiërs speelden een belangrijke rol. Daarvoor zijn enkele aanwijzingen.

De eerste is een anekdote in een tekst die, vermoedelijk ten onrechte, is overgeleverd op naam van Ploutarchos, de Vergelijkbare Griekse en Romeinse verhalen. De auteur van dit niemendalletje citeert uit “het derde boek van de Libische Geschiedenis van Hesianax”, een totaal onbekende geschiedschrijver. Wat deze meldt is stof voor een opera. Volgens Hesianax zou Regulus namelijk een zekere Calpurnius Crassus hebben uitgezonden om Garaition in te nemen, een onneembare Numidische stad. Hij werd echter gevangengenomen en zou zijn geofferd aan Kronos (Ba’al Hammon) als niet een prinses Bisaltia verliefd op hem zou zijn geworden en hem alsnog de overwinning had bezorgd. Toen hij daarna naar Regulus terugkeerde, pleegde de Numidische prinses zelfmoord. Men moet eervol sterven als men niet eervol kan leven.

De auteur van de Vergelijkbare Griekse en Romeinse verhalen citeert bestaande bronnen, dat is zeker, maar de naam Calpurnius Crassus is in de derde eeuw v.Chr. ongebruikelijk en mensenoffers waren eerder een Karthaags dan een Numidisch gebruik. De klankovereenkomst en de claim dat de stad moeilijk in te nemen was, suggereren dat Garaition misschien Kirta kan zijn, de Numidische koninklijke residentie, het huidige Constantine in Algerije. Misschien klinkt in dit geromantiseerde verhaal een echo door van contacten tussen Rome en Numidië.

Een sterkere aanwijzing vinden we bij de christelijke auteur Orosius. In 416 na Chr. publiceerde hij op verzoek van Augustinus, overigens een Numidiër, een wereldgeschiedenis waarin hij toonde dat de rampen die het Romeinse Rijk hadden getroffen sinds de opkomst van het christendom, minder erg waren dan de catastrofes uit de tijd van het heidendom. In zijn Wereldgeschiedenis tegen de heidenen (overigens de beste titel voor een geschiedenisboek aller tijden) schrijft Orosius expliciet dat de Numidiërs met Regulus hadden samengewerkt.

Beide aanwijzingen werpen licht op een terloopse opmerking van Polybios, die Numidische plunderaars vermeldt als een van de rampen die de Karthagers troffen. In die presentatie lijken de plunderaars opportunisten, wat kan samenhangen met Polybios’ opvatting dat de Numidische staatsvorming betrekkelijk laat had plaatsgevonden, ten tijde van koning Massinissa.

Dat is niet wat de archeologie heeft getoond en het zou in feite goed kunnen zijn dat Zilalsen, de grondlegger van de Numidische dynastie, een volwaardige Romeinse bondgenoot is geweest. Het zou kunnen verklaren waarom sommige bronnen vermelden dat Regulus’ leger in het voorjaar van 255 eens zoveel soldaten had als in het najaar van 256.

Vermoedelijk heeft Polybios, die ook niet alwetend was, de rol van het Numidische koninkrijk in wording en de Numidische bijdrage aan de Romeinse oorlogsvoering onderschat. Bewezen is het niet, maar we kunnen dankzij het archeologisch onderzoek in Algerije een mogelijkheid zien die eerdere oudheidkundigen niet konden herkennen.