Awjila is vermoedelijk niet de eerste plek waaraan u denkt als het gaat over de Romeinse keizer Domitianus (r.81-96). De naam van de Libische oase valt in de expositie in het Rijksmuseum van Oudheden niet en ik geloof dat ik de naam ook niet ben tegengekomen in het PALMA-boek of de catalogus (die u hier en daar bestellen kunt). Toch is Awjila een interessante plek. Daarmee bedoel ik niet dat Abdallah ibn Sa’d, de eerste admiraal van een islamitische vloot, in de plaatselijke moskee ligt begraven, ruim 200 kilometer vanaf de dichtstbijzijnde zee. Hoewel dat, om eerlijk te zijn, mijn voornaamste herinnering is.

Nasamonen

Ter zake. Awjila was de oase waar de Nasamonen woonden. De Grieks-Romeinse geschiedschrijver Cassius Dio vertelt over hen:

Veel aan Rome schatplichtige volkeren kwamen in opstand doordat ze met geweld werden gedwongen tot betaling. Dat gold bijvoorbeeld voor de Nasamonen. Zij brachten de belastinginners om, en toen Flaccus, de gouverneur van Numidië, tegen hen optrok versloegen ze hem en plunderden zelfs zijn kamp. Maar daar troffen ze allerlei voorraden aan, waaronder wijn, en ze lieten zich vollopen en vielen in slaap. Flaccus merkte dat en viel aan. Hij wist ze allemaal te vernietigen en doodde ook de niet-strijders. Domitianus ging prat op die prestatie en zei in de Senaat: ‘Nasamonen bestaan niet meer. Dat heb ik verhinderd.’ (Uit: Wreed en pervers, door Olivier Hekster en Vincent Hunink)

Soms is kennis alleen maar verwarrend. Numidië ligt in Algerije en de Nasamonen leefden in Oost-Libië. Dus wat deed Gnaeus Suellius Flaccus, gouverneur van Numidië, zo ver van huis? Antwoord: hij was tevens commandant van het Derde Legioen Augusta, de enige eenheid in het Romeinse leger die vertrouwd was met de woestijnoorlog. Men beschikte bijvoorbeeld over dromedarisruiters. Dus een in het westen gestationeerde eenheid in het oosten is zo vreemd niet.

Genocide

Ondertussen is er sprake van een aanval op een etnische groep, zowel combattanten als niet-combattanten, met de intentie deze te vernietigen. Er is dus sprake van genocide. Dat kwam destijds vaker voor. Eén van de theorieën over de grand strategy van het Romeinse Rijk is dat men buiten de direct gecontroleerde gebieden een onbewoonde zone wilde hebben.

Hier gaat het om een oase. Als daar niemand woonde, kon het ook geen basis zijn van waaruit vijanden de Cyrenaica konden aanvallen. Het leeg houden van de oases was in deze tijd de enige manier om de steden aan de kust te verdedigen. Een muur (clausura) bouwen, zoals in het zuiden van het huidige Tunesië en het noorden van Engeland, was te kostbaar. Pas in de derde eeuw koos keizer Septimius Severus ervoor de oases te bezetten. Geboren in Lepcis Magna, wist hij dat het tussenliggende land met enkele investeringen te ontginnen viel. De boeren langs de limes Tripolitanus produceerden voldoende om de garnizoenen te voeden.

Domitianus’ aanpak was dus niet de allerbeste, maar hij begreep tenminste het strategische probleem. Hij had aanvallen op Romeins gebied verhinderd. Om die reden kon hij zich tooien met de corona civica.

Nu in ons eigen land de limes langs de Rijn steeds meer aandacht krijgt, zou het best een aardige gedachte zijn ook aandacht te geven aan de onsmakelijke alternatieven. Al was het maar omdat “leeghouden van het grensgebied” ook onderdeel was van de strategie in Germania Inferior, zoals de Friezen van Verritus en Malorix ontdekten toen ze zich in het lege land vestigden. Zoals ik al zei: de Domitianus-expositie, hoe mooi ook, had naar mijn smaak wat meer aandacht mogen besteden aan het militaire aspect van zijn regering.