Ga er maar aan staan, een grote expositie organiseren met bruiklenen van ruim twee dozijn instellingen. Dat is complex. En dat in tijden van corona. Dat is nog complexer. Je snapt dat het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden de expositie over de Romeinse keizer Domitianus (r.81-96) tweemaal moest uitstellen. Vorige week was het echter eindelijk zo ver. En zoals u weet: na de tweede dag ging het museum alweer op slot. Na zoveel jaren werk moet de sluiting voor de betrokkenen een ongelooflijke opdoffer zijn. Ik hoop voor hen dat het kabinet de lockdown na 14 januari minimaal ten dele kan opheffen.

Trouwens, dat hoop ik ook voor ons. Het is namelijk een gevarieerde tentoonstelling. Als u in Leiden bent, moet u er zeker heen.

Zolang dat niet kan, zal ik over de Domitianusexpositie bloggen en adviseer ik u de catalogus te lezen. Die bestelt u hier als u het museum wil steunen of daar als u liever een lokale boekhandel steunt. Ook is er een aardig boekje, Wreed en pervers, waarin Olivier Hekster en Vincent Hunink enkele teksten over keizer Domitianus presenteren.

Kritiek

Ik had geen veertig vervolgblogjes klaar staan als ik de Domitianusexpositie de moeite niet waard zou vinden. Dat wil niet zeggen dat er geen kanttekeningen te plaatsen zijn.

1. Het gaat niet over keizer Domitianus. Belangrijke aspecten van zijn regering, zoals zijn oorlogen en de onderdrukking van de oppositie, krijgen betrekkelijk weinig aandacht, terwijl er vrij veel aandacht is voor eerdere keizers. De tentoonstelling gaat feitelijk over de Romeinse cultuur van de tweede helft van de eerste eeuw na Chr.
2. Zoals de lezers van deze blog hebben gemerkt, bereidde ik me voor op de Fiscus Judaicus. Het schisma tussen joden en christenen is immers iets waar van de Oudheid vormende werking uitgaat die wetenschappelijk en overtuigend is te bewijzen. Met dit onderwerp toon je het belang van de geesteswetenschappen en van musea vol opgegraven potten en pannen. Ik was daarom verrast dat er geen aandacht voor was. Het draait nu om de vraag waarom Domitianus zo’n slechte reputatie kreeg. Wat natuurlijk ook een mooie rode draad is voor een tentoonstelling.
3. De Domitianusexpositie, de catalogus en het PALMA-boek noemen het project Anchoring Innovation. Ik kan het verschil niet ontdekken tussen enerzijds het daarin gebruikte, als innovatief gepresenteerde concept “verankering” en anderzijds traditionele vormen van cultuurinterpretatie (Schleiermacher, Droysen). Het oogt als Altertumswissenschaftliche wijn in nieuwe zakken. Ik zag liever dat het museum óf uitlegt wat nu zo innovatief is óf afstand bewaart tot wat niet uitlegbaar is.

Biografie

Ziezo. Na het voorgaande weerhoudt niets me om verder ongegeneerd de loftrompet te steken. De Domitianusexpositie biedt een gevarieerd beeld van de Romeinse cultuur van de tweede helft van de eerste eeuw na Chr. Dat is een leuke tijd, want de Mediterrane wereld kende een ongekende bloei. Een ongekende bloei die bovendien goed is gedocumenteerd. Denk maar aan plaatsen als Pompeii en Herculaneum.

Je hebt te maken met architectuur, sculptuur en schilderkunst maar ook met literatuur. De biografie van Domitianus vormt de Ariadne-draad waarmee we door de expositie lopen. Langs voorwerpen van vijfentwintig bruikleengevers uit acht landen, waaronder vele die in elk geval ik nog nooit eerder zag. En waarvan in elk geval ik, zoals ik vanmorgen al aangaf, het bestaan zelfs niet vermoedde.

De moord op de keizer, waarover ik nog zal bloggen, vormt het beginpunt. Het is misschien wat geforceerd een buste te plaatsen met een dolk er dreigend naast, maar ik kon er wel om grinniken. De dolk in kwestie is namelijk de Leeuwen-pugio, die op een boogscheut van mijn geboortehuis uit de Waal is gevist. Vervolgens passeren we voorwerpen die Domitianus’ jeugd illustreren, de staatsgreep van zijn vader Vespasianus, Domitianus’ regering, de verstoorde relatie met de Senaat en uiteindelijk het uitwissen van de herinnering.  De slotvraag: “Was hij ook een slechte keizer?”

Hij regeerde langdurig, het rijk was rustig, welvarend en stabiel en hij was geliefd bij het volk en het leger – de overgrote meerderheid van de Romeinen. Zijn politieke onhandigheid met de Senaat en zijn labiele persoonlijkheid stonden daar tegenover.

Waarom is deze tentoonstelling gemaakt? Zeker niet om Domitianus in ere te herstellen. Maar wel om aan de hand van deze verguisde keizer na te denken over zaken als imago en reputatieschade, waarmee we ook in onze tijd te maken hebben.

[Wordt vervolgd]