De Romeinse economie was gebaseerd op landbouw en op oorlog. En dus was een Romeins burger eeuwenlang boer en soldaat geweest. Tijdens de Tweede Punische Oorlog – u weet wel, die tegen Hannibal – was beginnen te veranderen. De Romeinen moesten voor hun oorlogen vaak vér naar het buitenland: naar Hispania en Africa bijvoorbeeld, maar ook naar de gebieden ten oosten van de Adriatische Zee. Na 200 v.Chr. waren Griekenland en Macedonië belangrijke strijdtonelen. Vaak bleven de soldaten lange tijd in het buitenland en het gebeurde niet zelden dat ze bij terugkomst vaststelden dat hun boerderijen failliet waren. Dan was er maar één oplossing: de boerderij verkopen en verhuizen naar de stad.
Appianus’ analyse
De Italische steden groeiden snel en het platteland veranderde van karakter. Een voor een gingen de kleine boerderijen op in grote plantages, die historici wel aanduiden als latifundia. Daar deden slaven het werk, mensen die niet in militaire dienst hoefden. De Grieks-Romeinse geschiedschrijver Appianus van Alexandrië (c.95-c.165) analyseert het ontstaan van de massale slavernij op het Italiaanse platteland:
De rijken … kregen stukken naast hun grond en verder kleine perceeltjes van armen in handen, die ze nu eens na overreding kochten, dan weer met geweld inpikten, en bewerkten uitgestrekte vlaktes in plaats van akkertjes met hulp van slaven als landbouwers en herders; op die manier hoefden er geen vrije mensen aan de landbouw onttrokken te worden voor dienst in het leger. Dit slavenbezit bracht hun tegelijkertijd groot voordeel, omdat de slaven door hun nageslacht voor steeds meer personeel zorgden dat wegens vrijstelling van krijgsdienst geen risico vormde.
Daardoor werden sommige machtige figuren steenrijk en werd het slavenvolk in het land talrijker, terwijl de oorspronkelijke bevolking van Italië in aantal en kracht afnam, geteisterd door armoede, belastingen en veldtochten. En wanneer ze al eens daarvan vrijgesteld bleef, bracht ze haar tijd door met nietsdoen, aangezien het land in bezit was van de rijken en dezen slaven in plaats van vrije mensen gebruikten om het te bewerken. (Appianus, Burgeroorlogen 1.7; vert. John Nagelkerken)
Slavernij en gladiatoren
Zo raakte het platteland overvol met slaven. Soms waren het krijgsgevangenen, maar even vaak waren ze gekocht bij slavenhandelaren, die ze weer hadden overgenomen van piraten. Volgens een moderne schatting waren er in Italië zo’n twee miljoen slaven op een bevolking van zes miljoen. Op die cijfers valt wat af te dingen, maar niet op de implicatie: voortaan was de economie gebaseerd op slavernij.
Sterke gevangenen konden dienen als gladiator in de arena. Een van hen was de Thraciër Spartacus, die in de jaren 73-70 v.Chr. leiding zou geven aan een opstand van gladiatoren en slaven die escaleerde tot een enorme oorlog.
Als ik door de Griekse archipel reis, waarbij de veerboot me wel eens langs het eilandje Delos voert, moet ik altijd denken aan de duizenden, misschien wel honderdduizenden slaven die hier verhandeld werden op wat nu een kale rots in de zee is. En aan het enorme lijden en aan de dito verschrikkingen die deze mensen hebben moeten ondergaan. Wat weten we eigenlijk over die slavenhandel op Delos, Jona? Er is vast wel literatuur over.
Ja, dat zal vast wel. Ik zal eens gaan kijken maar het kan even duren.
Hebben de bewoners van Delos weleens excuses aangeboden…🙄
😁
Appianus zijn analyse doet heel modern aan. Een vroege sociaaleconomische geschiedenis, ik vind dat wel heel bijzonder.
Appianus is de enige geschiedschrijver uit de Oudheid die we een historicus kunnen noemen in onze zin van het woord. Het is jammer dat we, zoals we wel onderscheid kunnen maken tussen alchimie en chemie of astrologie en astronomie, geen woorden hebben om het voorwetenschappelijke stadium van de geschiedvorsing aan te duiden. Dan zouden we beter Appianus’ uniciteit kunnen aangeven. De man was een soort Archimedes, zijn tijd zestien eeuwen vooruit.
https://mainzerbeobachter.com/2017/03/28/klassieke-literatuur-5e-appianus/