Het verhaal is eigenlijk vrij simpel. In Sestos, aan de Europese kant van de Dardanellen (de antieke Hellespont), leefde Hero, priesteres van de godin Afrodite. Op de Aziatische oever, in Abydos, leefde haar geliefde Leandros. Die kon zijn vriendin alleen in de nacht bezoeken en daarom zwom hij elke nacht de zeestraat over. Hero stak altijd een fakkel aan, zodat Leandros wist waarheen hij moest richten. Op een keer woei de fakkel uit en raakte de zwemmer de weg kwijt. De volgende ochtend ontdekte Hero het levenloze lichaam van haar verdronken minnaar en sprong ze van een toren af, dood.
Het zou zomaar echt gebeurd kunnen zijn. De stromingen hier zijn berucht. Van de Griekse auteurs Polybios en Strabon weten we dat zelfs schepen onmogelijk rechtstreeks van de ene naar de andere oever konden varen. Bovendien valt Sestos niet rechtstreeks vanaf de tegenoverliggende kust te bereiken omdat de stroming van de haven af stroomt en zich richt op een punt even verderop. Op de aanlegplaats stond een toren, die voor schippers een noodzakelijk oriëntatiehulpmiddel was. In de Romeinse Keizertijd was dit baken vervangen door een vuurtoren.
Overlevering
Het verhaal, dat niet gaat over goden of helden maar over gewone stervelingen, lijkt ergens in de eerste eeuw v.Chr. te zijn ontstaan. We weten niet wie het heeft bedacht. Het is sindsdien verschillende keren opgetekend. De dichters Vergilius en Horatius alluderen eraan, de geograaf Strabon veronderstelt de toren bekend, de dichter Antipatros van Thessaloniki vat het verhaaltje samen en Ovidius verzon twee brieven die de geliefden elkaar zouden hebben geschreven. Allemaal aan het begin van de jaartelling. En allemaal nemen ze aan dat de toehoorder of lezer wist wie de star-crossed lovers waren.
De schildering hierboven is al even oud: het begin van onze jaartelling. Ze is in 1907 gevonden in een grafkamer bij Morlupo, een kilometer of dertig ten noorden van Rome. Er zijn een paar kleine afwijkingen ten opzichte van de standaardversie die ik hierboven aanhaalde: de man helemaal links is een dienaar die vermoedelijk is vergeten een lantaarn aan te doen, de personen rechts zijn niet geïdentificeerd. We hebben hier te maken met een variant op de anekdote.
Mondelinge literatuur
Varianten documenteren de mondelinge overlevering van zo’n verhaal: iedereen vertelt het aan elkaar, iedereen kent het, er zijn allerlei versies, eigenlijk hoeft niemand het volledig op te schrijven. En het springt van cultuur naar cultuur over, van taalgebied naar taalgebied. In het Nederlandse taalgebied is het Lied van de Twee Koninghs Kindren voor het eerst opgetekend in 1525. Een Beierse sage over een monnik en een non speelt op twee eilanden in de Chiemsee. Die vindt u hier.
Zulke parallellen zijn volkomen normaal. Rond 1910 verzamelde de Finse geleerde Antti Aarne ze in een catalogus, die in 1927 door de Amerikaan Stith Thompson is uitgebreid en in 2004 nog een keer door de Duitser Hans-Jörg Uther. In de Aarne-Thompson-Uther-catalogus is dit verhaal nummer 666.
Ik schreef zojuist dat het verhaal van Hero en Leandros echt gebeurd kan zijn. De locatie is geschikt en er zijn geen wonderbaarlijke elementen. Ik sluit het oprecht niet uit. Maar het verhaal is te vinden in allerlei uiteenlopende culturen en van begin af aan zijn er varianten. Dat suggereert een mondeling doorgegeven anekdote, populair omdat ’ie zo mooi tragisch is.
[Dit was de 434e aflevering in mijn reeks museumstukken.]
Terzijde en reagerend op je twitter: het gaat over de afdeling Zuid-Amerikaanse kunst. Kan ik iedereen aanbevelen. En als er tijd en zin is, bezoek dan het Red Starmuseum. Dat gaat over de Transporten van Oost-Europeanen , vooral joden, naar Amerika. Didactisch mooi opgezet en zeer leerrijk. Net ver van het MSA.
Die pre-Columbiaanse kunst is door een particulier persoon verzameld. Vandaar misschien die ontbrekende gegevens.
het museum heet natuurlijk MAS.
De figuren van Hero en Leandros worden ook uitgebeeld op het tapijt Fortuna in Los Honores, een serie Vlaamse wandtapijten voor keizer Karel V. Men ziet hen onfortuinlijk in het water onder het rad van de Fortuna.
Op folio 41v van manuscript 74 G 27 in de Koninklijke Bibliotheek is het verhaal van Hero en Leandros eveneens uitgebeeld. Het is een pagina uit ‘Epistre d’Othea’ van Christine de Pisan, https://manuscripts.kb.nl/show/images_text/74+G+27/page/9 (op afbeelding klikken).
De personages zijn hier abusievelijk verwisseld. A.S. Korteweg schrijft in de catalogus ‘Splendour, gravity, emotion’ 2004 (over franse handschriften in nederlandse collecties), bij fig. 105: ‘In the miniature the painter has confused the two protagonists. Probably assuming that “Hero” is a man, he portrays him holding a drowned female “Leander” in his arms’.