MoM | Physics of Society (3)

On januari 7, 2019juli 5, 2023 door Jona LenderinginGeesteswetenschappen, Geschiedenis, Methodologie en theorie21 reacties

De eerste complexe samenlevingen: dat had de computersimulatie redelijk goed – op de Balkan loopt ze iets op de feiten vooruit en in Nubië loopt ze achter

In het vorige stukje heb ik getoond hoe de physics of society toepasbaar zouden kunnen zijn op het historisch proces. Het is maar al te begrijpelijk dat mensen dit niet beschouwen als echte geschiedwetenschap. Het lijkt niet op wat studenten leren. De kritiek is echter niet altijd even terecht. Zo wordt weleens beweerd dat de variabelen zó worden gekozen dat alleen de juiste uitkomst eruit kan komen. Ik hoop dat mijn beschrijving van het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog duidelijk maakt dat dat verwijt onjuist is. Wat vermoedelijk wél waar is, is dat de auteurs het zojuist beschreven artikel vermoedelijk niet gepubliceerd zouden hebben als ze de plank spectaculair misgeslagen zouden hebben.

Het ontstaan van oude beschavingen

Een oudheidkundig voorbeeld dateert uit 2013 en is afkomstig van een team waarvan Peter Turchin de bekendste is (“War, space, and the evolution of Old World complex societies”). De onderzoekers verdeelden Afrika, Azië en Europa in vakjes van 100×100 kilometer en wezen aan de diverse vakjes kengetallen toe die de hoogte en het terreintype representeerden, dus of het een steppe, woestijn of landbouwgrond was. Hierbij gold overigens dat woestijnvakjes waar een rivier doorheen stroomde, gold als landbouwgrond. Dit was, om zo te zeggen, het speelbord, met die kanttekening dat het landbouwgebied in de gesimuleerde tijd (1500 v.Chr. – 1500 na Chr.) langzaam groeide.

Lees verder “MoM | Physics of Society (3)” →

MoM | Individu en proces

On oktober 30, 2017maart 22, 2023 door Jona LenderinginGeesteswetenschappen, Geschiedenis, Methodologie en theorie, Wetenschap18 reacties

Nog even over Luther. Ik blogde onlangs al over de curieuze poster en de al even curieuze webpagina van de Evangelische Omroep. Mijn steen des aanstoots was het feit dat ze de reformator presenteerden als de eerste beweger van de Reformatie. Dat is hij evident niet.

Het was in het laatmiddeleeuwse West-Europa algemeen bekend dat de kerk, die op een bepaald moment drie pausen had, dringend toe was aan hervorming. Er was een conciliaire beweging, die de macht wilde leggen bij het concilie, dat als een soort Staten-Generaal moest optreden. Veel van de ideeën die Luther zou uitdragen, zijn al te vinden bij John Wyclif, Geert Groote en Johannes Hus. Er was onderzoek gedaan naar de grondtalen van de Bijbel. Savonarola had de terugkeer naar apostolische armoede verkondigd. Zwingli had benadrukt dat mensen alleen door geloof en genade konden worden gered, en niet door goede werken, waarvoor hij geen aanwijzingen meende te vinden in de Bijbel (maar hij kon natuurlijk niet profiteren van de Dode Zee-rollen, zodat hij Paulus wel verkeerd uitleggen moest). Dat was in 1515, twee jaar voordat Luther met zijn vijfennegentig stellingen een geleerde discussie opende. In 1520 zou Luther breken met Rome. Niet als eerste, al is dat een beetje een kwestie van definitie, maar in elk geval met ideeën die nauwelijks nieuw waren te noemen.

Lees verder “MoM | Individu en proces” →

Klassieke literatuur (5e): Appianus

On maart 28, 2017december 10, 2023 door Jona LenderinginGeesteswetenschappen, Geschiedenis, Klassieken, Romeinse Keizerrijk3 reacties

Portret van een Romeinse man, niet per se Appianus (Glyptothek, München)

[Bij mijn mail zat onlangs de vraag welke klassieke teksten en vertalingen ik mensen zou aanraden. In deze onregelmatig verschijnende reeks zal ik een persoonlijk antwoord geven, waarbij leesplezier voorop staat. Wie zich werkelijk in de klassieke letteren wil verdiepen, kan het beste aan een universiteit aanschuiven bij een collegereeks. Voor de Latijnse literatuur kun je verder Piet Gerbrandy’s Het feest van Saturnus lezen, maar voor de Griekse en christelijke literatuur bestaat zo’n boek niet.]

Voordat ik begon aan de behandeling van de oude geschiedschrijvers, blogde ik over het begrippenpaar methodisch individualisme en methodisch collectivisme. Ofwel de plek waar de historicus de oorzaak van deze of gene gebeurtenis plaatst. Tot in de negentiende eeuw zocht men die bijna altijd in het handelen van een individu. De ontluikende sociale wetenschappen maakten echter duidelijk dat abstracte zaken ook een bewerkende rol konden spelen. Een beroemd voorbeeld is Durkheims onderzoek naar zelfmoord, waaruit bleek dat zelfs bij deze allerindividueelste daad maatschappelijke factoren een rol speelden.

Het nadenken over zaken als methodisch individualisme en collectivisme markeert in feite de volwassenwording van de hedendaagse historische wetenschap en hangt vanzelfsprekend samen met het ontstaan van de sociaal-economische en de institutionele geschiedenis. In feite vormen de termen, lelijk als ze zijn, de erkenning dat er meer is dan grotemannengeschiedenis omdat geschiedenis niet slechts wordt gemaakt door individuen maar tevens door maatschappelijke krachten, door klassen, door standen, door ideeën en door ideologieën.

Lees verder “Klassieke literatuur (5e): Appianus” →

De grenzen van het bloggen

On april 30, 2015oktober 19, 2022 door Jona LenderinginGeesteswetenschappen, Geschiedenis, Islam18 reacties

Met Peter Breedveld, het eenmansleger achter weblog Frontaal Naakt, heb ik vorige week gesproken. Wetenschapsjournalist Marcel Hulspas sprak ik iets langer geleden voor het laatst. Ik ken ze dus allebei persoonlijk en dat betekent dat ik me wat onhandig voelde toen ze elkaar onlangs online in de haren vlogen. Zoals ook Jeroen Laemers al constateerde, ontspoorde hun discussie. Ze ging echter wél ergens over, en dus kom ik erop terug.

Koranverzen

De aanleiding tot het dispuut was het nieuwe boek van Ayaan Hirsi Ali, Ketters, waarin ze een hervorming van de islam voorstelt. Hulspas wees er in een stuk op dat haar adviezen onpraktisch waren. Sommige Koranverzen, zo schrijft hij, roepen nu eenmaal op tot moord en doodslag en die “krijg je met geen enkele hervorming uit de Koran”. Er zullen altijd mensen zijn die die regels letterlijk nemen en zolang deze teksten er zijn, is de islam “één oorzaak van extremistisch geweld”. Hulspas denkt dat een hervorming alleen kans van slagen heeft als ze in het Westen begint, maar schrijft daarbij dat daarvoor nodig is dat moslims hier in het westen eens uitleggen wat zij onder islam verstaan. Zoals Hulspas al eerder schreef, vindt hij dat niet-moslims van moslims mogen verwachten dat ze uitleggen waarin hun islam verschilt van die van terroristen.

Lees verder “De grenzen van het bloggen” →