De Fiscus Judaicus: een vergeten ostrakon

Kwitantie van de Fiscus Judaicus, 103 na Chr. (Thermenmuseum, Heerlen)

Eerst nog even iets over de Fiscus Judaicus. Ik gaf al aan dat keizer Domitianus deze alleen door joden te betalen belasting zó toepaste dat de wegen van joden en christenen uit elkaar gingen. Wie de joodse belasting betaalde, beleed een erkende vorm van monotheïsme; wie monotheïst wilde zijn zonder te betalen, riep problemen op. De synagogen hadden redenen om zich te distantiëren van de volgelingen van Jezus. De rest is geschiedenis.

Nu ik uw kennis van de Fiscus Judaicus heb opgefrist, kunnen we het hebben over bovenstaand ostrakon (beschreven scherf) uit 103 na Chr. Dit is een kwitantie die documenteert dat iemand de Fiscus Judaicus heeft betaald. Er zijn eenenzeventig van zulke scherven bekend, allemaal afkomstig uit het Egyptische Edfu en daterend uit de tweede eeuw. Het aardige is nu: het voorwerpje wordt bewaard in het Thermenmuseum in Heerlen. Hoe is het daar gekomen?

Lees verder “De Fiscus Judaicus: een vergeten ostrakon”

Damasus

Kopie van een van de inscripties van Damasus (Romeinse Katakomben, Valkenburg)

In september 366 overleed Liberius, de bisschop van Rome. Het was het einde van een tumultueus bewind dat in het teken had gestaan van een conflict met keizer Constantius II, die volgens onze bronnen een aanhanger was van een christelijke opvatting die bekendstaat als arianisme. Liberius had het opgenomen voor een tegenstander van het keizerlijke standpunt, bisschop Athanasius van Alexandrië, en was daarom door de keizer verbannen en vervangen door Felix II. De Romeinse geestelijkheid had daarop de terugkeer van Liberius geëist, de keizer had ermee ingestemd en geopperd dat de twee bisschoppen samen zouden regeren – Rome was ooit groot gemaakt door twee collegiaal regerende consuls, zal hij hebben gedacht – maar de Romeinse menigte had Felix al vrij snel verjaagd.

De man die in deze onoverzichtelijke situatie de kerkelijke bezittingen had beheerd, was de aartsdiaken Damasus. Hij moet het goed hebben gedaan want toen Liberius overleed, was hij de gedoodverfde nieuwe bisschop en kon hij rekenen op de steun van degenen die daarvoor bisschop Felix hadden gesteund. De aanhangers van bisschop Liberius vertrouwden daarentegen op een andere aartsdiaken, Ursinus. Om de chaos compleet te maken, bespraken de twee partijen de opvolging op twee plaatsen en kozen ze beide mannen tot bisschop. Een niet-christelijke historicus, Ammianus Marcellinus, vertelt:

Lees verder “Damasus”

Catacomben in Valkenburg

Het verhaal van de profeet Jona: rechts in zee geworpen, middenin verzwolgen door een zeemonster, links wachtend op de vernietiging van Nineveh. Het inmiddels kleurloze origineel is in de (laat-tweede-eeuwse) Callixtus-catacomben in Rome en dit is de Valkenburgse kopie.

Al bijna drie jaar ligt op de stapel “boeken waarmee ik toch ’s iets moet doen” De Romeinse Katakomben in Valkenburg van Paul Post. Het gaat over een leuk monument in Zuid-Limburg, waar de ondergrondse begraafplaatsen uit het antieke Rome aan het begin van de vorige eeuw in mergel zijn nagebouwd. Je zou de Romeinse Katakomben, zoals Post aangeeft, zowel kunnen beschouwen “als een uit de hand gelopen hobby of misschien wel gril van een vrijgezel-gentleman”, namelijk Jan Diepen, maar ook als “een cultureel project”, niet onvergelijkbaar met de ongeveer even oude Heilig Land-Stichting. Beide dienden om het religieuze aspect van de oude wereld te tonen aan mensen die de reis naar het Middellandse Zee-gebied niet konden betalen.

Uiteraard bouwde Diepen, afkomstig uit een katholieke familie die rijk was geworden in de Tilburgse textielindustrie, de gekopieerde catacomben niet alleen. Hij liet zich bijstaan door een adviescommissie en bracht het project onder in een stichting met een gedegen bestuur. “Het katakombeninitiatief”, schrijft Post, “kan niet beschouwd worden als een naïef filantropisch project.” De stichting werkte bijvoorbeeld samen met de bekende bouwkundige Pierre Cuypers en met generaal Frederic Hoefer, die het Arnhemse Openluchtmuseum heeft helpen oprichten.

Lees verder “Catacomben in Valkenburg”