Het Coemeterium Maius, de “grote begraafplaats” even ten noordoosten van Rome, dateert uit de derde en vierde eeuw. Je kunt er niet in, maar aan het begin van de vorige eeuw kon dat wel en toen maakte Joseph Wilpert zijn boek Die Malereien der Katakomben Roms (1903), waaruit de bovenstaande afbeelding komt.

De wetenschappelijke studie van de catacomben stond toen, zoals men dan zegt, nog in haar kinderschoenen: eigenlijk was men er nog geen halve eeuw mee bezig. De allereerste fase was zwaar politiek beladen geweest. De liberale Italianen verenigden zich en wilden Rome als hoofdstad, de conservatieve paus was daar tegen en benutte de catacomben om te bewijzen dat allerlei vrome legenden een kern van historische waarheid hadden. Het pausdom, zo was de boodschap, was wat het altijd had beweerd en was dus door God gewild. Het was niet voor het laatst dat de oudheidkunde zich leende voor politiek misbruik.

Rond 1900 was een wat meer wetenschappelijke fase in het onderzoek aangebroken en het is de verdienste van Wilpert dat hij ervoor zorgde dat er goede publicaties kwamen van wat er nu eigenlijk te zien was in de catacomben. Tot dan toe hadden geleerden gebruik moeten maken van slechte foto’s, tekeningen of zelfs beschrijvingen, maar Wilpert was een professionele fotograaf. De foto’s werden vervolgens, bij het vervaardigen van het zojuist genoemde boek, omgezet in een soort aquarel, zodat we bij benadering weten wat de kleuren moeten zijn geweest. Die Malereien der Katakomben Roms had een ongekende kwaliteit en was tot voor kort het beste wat er was.

En dus hebben we hierboven een afbeelding uit de derde of vierde eeuw: Maria met kind. Het is een van de oudst-bekende madonna’s. We weten zeker dat het om Maria gaat, omdat er christusmonogrammen links en rechts van deze schildering staan, maar het had ook een voorname Romeinse dame kunnen zijn. De frontale aanblik is niet heel anders dan de Fayyumportretten, terwijl de hoofddoek doet denken aan de grafreliëfs uit Palmyra (voorbeeld). Oorbellen, een halssnoer, ringen, een sluier, een gestreept kleed en een kind in een purperen gewaad: het tweetal is afgebeeld zoals een keizerin met de kroonprins zouden zijn afgebeeld en dat zegt heel veel over de toenmalige christologie.

[Oké, een echt museumstuk is dit niet, maar ik neem het toch op in mijn inmiddels 142 afleveringen tellende reeks, waarvan u hier een overzicht vindt.]