Dit is vermoedelijk een van de bekendste afbeeldingen uit het Romeinse Rijk. Er is een hoop op te zien. In de eerste plaats natuurlijk een schip, waarvan we kunnen zien dat de roeiers op twee roeibanken boven elkaar zitten. Links is een gevechtstoren en aan boord is een groep soldaten in laat-republikeinse harnassen. Twee van hen staan klaar om aan boord van een ander schip te springen – wat bewijst dat de ram van het schip, helemaal links, vermoedelijk niet het voornaamste wapen was. Dit was een galei die een ander schip enterde, mogelijk door middel van harpoenen, waardoor van een zeeslag een soort landslag werd gemaakt. Helemaal rechts is de ram van een tweede schip.
Er is een kastje aangebracht op de railing waarin het hoofd is te zien van een vrouwelijke godheid en recht daaronder zwemt een krokodil mee. Dat zou het symbool van Egypte kunnen zijn en daarom is wel aangenomen dat dit reliëf de zeeslag voorstelt die op 2 september 31 v.Chr. – vandaag 2046 jaar geleden – plaatsvond bij Actium.
Volgens de officiële propaganda van keizer Augustus had hij in dat gevecht koningin Kleopatra VII Filopator van Egypte verslagen, die werd gesteund door de Romeinse deserteur Marcus Antonius. Het feitelijke verhaal was dat Actium het einde betekende van een burgeroorlog en dat Kleopatra de bondgenote was geweest van Marcus Antonius. Door het te presenteren als een buitenlands conflict (en niet als een burgeroorlog) kwam Augustus in aanmerking voor een prestigieuze triomftocht – dus vandaar deze framing.
Een zeventiende-eeuwse tekening bewijst dat dit reliëf afkomstig is van een plek bij het huidige Palestrina (ten oosten van Rome) die “La Columbella” heet. Dat is het grafveld van het antieke Praeneste. Ik denk dat de theorie dat dit de zeeslag bij Actium voorstelt, wel juist zal zijn en dat dit het grafmonument is van een van de officieren die in die slag streden – misschien is het wel de rustig staande man die over de railing is geklommen, klaar om te enteren.
Zijn naam is onbekend. Zijn reliëf, nu te zien in (een niet altijd geopende afdeling van) de Vaticaanse Musea, is des te bekender.
[Dit was de 168e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
“een schip, waarvan we kunnen zien dat de roeiers op twee roeibanken boven elkaar zitten”: ik mag een boon zijn, maar ik zie slechts één niveau van roeiriemen en kan dus niet besluiten tot twee niveaus van roeibanken. Daarvan heb ik, denk ik, wel eens een plaatje gezien, maar dit reliëf lijkt me onvoldoende voor die conclusie.
Ik denk dat het aan de foto ligt. De bovenste rij riemen is heel duidelijk zichtbaar. Tussen die riemen in is, daar onder, een tweede laag te zien.
Nou, ik moest ook even goed kijken. Maar in de wetenschap dat je zelden onzin verkoopt, Jonas, zag ik het. Misschien ten overvloede – voor mijnheer Kranendonk: Het is natuurlijk in steen, marmer naar ik aanneem. Daardoor is het lastig om dunne, lange roeispanen uit te hakken, die zoals hier, prachtig loskomen van de ondergrond. Bij gevolg liggen te twee rijen spanen op elkaar. Dat is te zien aan de punten waarvan de eerste misschien het duidelijkst is. Bovenaan de spanen is een daarop aangebrachte ‘ring’ te zien. Dat maakt eveneens duidelijk dat er sprake is van twee rijen, die echter wel dicht boven elkaar liggen (opnieuw vanwege het materiaal.