In het Franse department Vaucluse ligt het aardige stadje Vaison-la-Romaine. Vaison (in de Romeinse tijd Vasio Vocontiorum geheten) nam in de periode tussen ca. 100 voor Christus en 400 na Christus sterk in omvang toe, tot uiteindelijk zo’n 70 hectare tot het stadsgebied gerekend kon worden. De bloeitijd ligt zo ongeveer tussen het bewind van Claudius en dat van Hadrianus in: van deze keizers zijn overigens manshoge standbeelden in Vaison gevonden. Van de historicus Pompeius Trogus, tijdgenoot van Augustus, weten we vrijwel zeker dat hij in Vasio geboren is, maar Vasio heeft ook goede papieren als zijnde de geboorteplaats van Tacitus. Een andere vondst uit Vaison, een kopie van de beroemde Diadoumenos van Polykleitos, is in het British Museum terecht gekomen.
De zichtbare resten van Romeins Vasio beslaan twee opgravingsgebieden: la Villasse (een licht hellend stuk grond tegen de rivier de Ouvèze aan), en Puymin, iets hoger gelegen op een heuvelachtig terrein. Vanaf 1907 tot 1955 wijdde de lokale kanunnik Joseph Sautel zijn leven aan het uitvoeren van opgravingen, die Vasio deels blootlegden.
Het nogal gerestaureerde Romeinse theater in Puymin biedt in de zomermaanden veel vertier, de beide opgravingsterreinen, aan weerszijden van een weg door Vaison gelegen, zijn vrij goed voor de toerist ontsloten. Wat Vaison tot een juweeltje maakt is het kleine, maar fraaie museum met vondsten uit de Romeinse periode en uit de periode daarvoor. Jammer genoeg zijn de teksten bij de voorwerpen alleen in het Frans, maar de opstelling is de laatste jaren gelukkig sterk verbeterd. Hoogtepunten van het museum worden gevormd door een zilveren dolfijn, de drie genoemde keizersbeelden (en een beeld van Hadrianus’ echtgenote Sabina) en een torso van een jongeman, gemaakt van Pentelisch marmer.
Die torso telt ons voor een raadsel. Waarom werd hier dat hele dure marmer voor gebruikt, wie is er afgebeeld? Het bijschrift bij deze torso helpt ons niet veel verder:
Torso van een man. Naakte efebe. Het zou kunnen gaan om Apollo, de zonnegod en de bestrijder van ziektes. Pentelisch marmer (Griekenland), 2e eeuw. Afkomstig uit het Huis van de Efebe. La Villasse-noord. 1958.
Dat ‘zou kunnen gaan’ maakt het allemaal wat duister…..
Volgens mij is hier in 1958 een prachtig voorbeeld van een Antinoösbeeld gevonden. De slanke jongen wordt op zijn allermooist afgebeeld, en lijkt – in het klein, want de torso is niet hoger dan een centimeter of 70 – een kopie van veel van de beelden die we van Antinoös kennen.
Zoals bekend liet de diepbedroefde Hadrianus een complete cultus rond Antinoös ontstaan, nadat de jongeman – onder nog steeds onopgehelderde omstandigheden – in 130 na Chr. in de Nijl verdronk. Bij die cultus hoorden honderden, misschien wel duizenden beelden van Antinoös, die overal in het Romeinse Rijk hun weg vonden. Waarom niet in Vasio, dat immers een bijzondere band met Hadrianus gehad moet hebben, gezien de vondst van (kostbare en uitzonderlijk grote) beelden van zowel de keizer zelf als diens echtgenote? Wat is het jammer dat het hoofd, behorend bij deze torso, niet bewaard is gebleven. Het zou aan alle twijfel en speculatie een eind gemaakt hebben.
[De 193e aflevering in de reeks museumstukken werd geschreven door een gastauteur, namelijk Han Borg van de Universiteit in Groningen. Dank je wel Han! Een overzicht van de museumstukken is hier.]
Ik ben er ooit een hele dag geweest in 1980. Ik vond het geweldig. Het was er die dag merkwaardig rustig, maar ook bloedheet. Ook het middeleeuwse deel van het stadje was zeer de moeite waard!
Klopt het, Jona, dat naast het eerbetoon aan zijn gestorven geliefde, Hadrianus zoveel beelden liet maken en verspreiden om zijn filhellenisme te tonen? Ik meen dat ooit ergens gelezen te hebben, maar herinner me niet meer waar.