Een ziggurat is het Mesopotamische equivalent van een Egyptische piramide: een grote, door mensenhanden gemaakte berg. De twee soorten monument zijn ook ruwweg even oud: de bouw gaat terug tot het derde millennium v.Chr. Er zijn echter twee verschillen: een ziggurat was geen graf maar een tempel, en ziggurats werden gebouwd tot in de hellenistische tijd, ruim een millennium nadat de Egyptenaren hadden besloten dat het welletjes was geweest.

Hoewel niet zo groot als de piramide van Cheops, konden de Mesopotamische tempeltorens behoorlijk hoog zijn. “Ziggurat” betekent dan ook zoiets als “hoogbouw”. De toren in Babylon was bijvoorbeeld 92 meter hoog. Het monument staat bekend als Etemenanki, het “huis van het fundament van de hemel op aarde”, wat veel zegt over de symbolische betekenis van een ziggurat. De tempeltoren van Anu in Uruk, een van de jongste uit de reeks, moet nog hoger zijn geweest. Voor de best-bewaarde ziggurat moet u naar Choga Zanbil in het Iraanse Khuzestan. Aan de voet meet die ruim honderd bij honderd meter en de bakstenen berg was zestig meter hoog.

Ziggurats speelden een belangrijke rol in de religie van Babylonië, Elam en Assyrië. Elke zelfrespecterende stad had er wel een. Een paar jaar geleden kenden we er negenentwintig: van negentien waren de resten bekend en de andere tien kenden we uit teksten. Sindsdien zijn er berichten geweest van nieuwe ontdekkingen. Er is er ook een gesloopt: de ziggurat van Nimrud (een hoofdstad van Assyrië voordat Nineveh hoofdstad werd) is door de zogenaamd islamitische staat naar de nabijgelegen Tigris gebulldozerd. Dat moet een stevige klus zijn geweest: de foto hierboven toont dat het nog een flinke bakstenen heuvel was.

De allerbekendste ziggurat is natuurlijk de “toren van Babel”: de bijbelse aanduiding voor de zojuist genoemde Etemenanki. De claim die de auteur van Genesis de bouwers in de mond legt, dat ze een toren zullen bouwen die tot in de hemel reikt, is werkelijk gedaan. Leuk is ook dat koning Nebukadnezar blufte dat alle volken van zijn rijk meewerkten aan de bouw, zodat bij de bouwput alle talen van de wereld werden gesproken. Het was de auteur van Genesis wel toevertrouwd dat verhaal een iets andere draai te geven.

Ook Nineveh, de laatste Assyrische hoofdstad, had een ziggurat, maar de resten stellen weinig voor. Laat dat u er echter niet van weerhouden tussen 20 oktober en 25 maart naar de expositie over Nineveh te gaan in het Rijksmuseum van Oudheden.

[Meer stukjes over Assyrië vindt u hier.]