Het handboek waarover ik elke week een keer blog, Een kennismaking met de oude wereld van De Blois en Van der Spek, bevat een tekening van de ziggurat ofwel tempeltoren waarvan u hierboven een foto ziet. Ziggurats zijn het Mesopotamische equivalent van de Egyptische piramiden: grote kunstmatige vierkante bergen van steen. Ze zijn ook ruwweg even oud: ergens in het vroege derde millennium werd begonnen met de constructie van deze monumenten. Anders dan een piramide, die een vorstengraf is, is een ziggurat een tempel; en terwijl de bouw van de piramiden al na twee eeuwen over zijn hoogtepunt was (letterlijk) en rond 1640 v.Chr. helemaal ophoeld, gingen de Sumeriërs, Elamieten, Akkadiërs, Babyloniërs, Assyriërs de volken op de Iraanse hoogvlakte door met de bouw van tempeltorens tot in de Seleukidische tijd. De foto hierboven toont een hellenistisch monument.
Het woord ziggurat is afgeleid van ziqqurratu, Akkadisch voor “oprijzend gebouw”. Sommige van deze monumenten rezen inderdaad hoog. De tempeltoren die bekend staat als Etemenanki (“Huis van het fundament van de hemel op aarde”) in Babylon was 92 meter hoog. Nog groter was het heiligdom van de god Anu te Uruk, gebouwd in de derde of tweede eeuw v. Chr. De best bewaarde tempeltoren staat in Choga Zanbil in Elam, het huidige Khuzestan in Iran.
Ziggurats speelden een rol in de cultus van vele steden in het oude Mesopotamië. Archeologen hebben negentien van deze gebouwen ontdekt in zestien steden; het bestaan van nog eens tien is bekend uit literaire bronnen. Ze werden altijd gebouwd door koningen. In het derde millennium v.Chr. was er in Mesopotamië een conflict tussen de twee grote organisaties, de tempel en het paleis. Door het bouwen van ziggurats liet de koning zien dat hij indrukwekkender religieuze daden kon verrichten dan het priesterdom.
De beroemdste ziggoerat is natuurlijk de “toren van Babel” uit het Bijbelboek Genesis: een beschrijving van de Etemenanki van Babylon. Volgens het Babylonische scheppingsepos Enûma êliš had de god Marduk ooit de andere goden verdedigd tegen het duivelse monster Tiamat. Nadat hij haar had gedood, bracht hij orde in de kosmos, bouwde het Esagila-heiligdom in Babylon als centrum van de nieuwe wereld en schiep de mensheid. De Etemenanki stond naast de Esagila, wat betekent dat de tempeltoren was opgericht in het centrum van de wereld, als de as van het universum. Hier verbond een rechte lijn aarde en hemel.
Dit aspect van de Babylonische kosmologie vindt zijn weerklank in het Bijbelvers waarin de bouwers zeggen: “Laten wij een toren bouwen waarvan de top tot aan de hemel reikt”. De claim is door vorsten als Nabopolassar en Nebukadnezar, werkelijk gedaan. Je kunt het overlaten aan de samenstellers van de Bijbel om een andere claim van de Babylonische koninklijke propaganda, dat het bouwwerk de arbeidskrachten uit alle windstreken veronderstelde en dat bij de bouwput alle talen van de wereld werden gesproken, op de kop te zetten.
Interessante blog, zeker omdat ik net Het wereldrijk van het Tweestromenland van Daan Nijssen voor de eerste keer aan het herlezen ben.
Je vindt trouwens ook een ziggurat op Sardinië, de Monte d’Accoddi, waarschijnlijk gebouwd tussen 3500 en 4000 v. Chr, dus ouder dan die van Mesopotamië.
Overigens, 1e alinea: “ophoeld” -> “ophield”
Jona, enkele opmerkingen:
Mooie informatie bij doorklik naar Etemenanki op Livius.org.
Egypte hield op met pyramides bouwen: vergeet niet de vele kleinere Nubische pyramiden die daarna gebouwd zijn.
Iets anders: moet het inloggen voortaan via wordPress?