De Jezus van Nazaret van het Evangelie van Marcus is een menselijke mislukking. In de steek gelaten door zijn leerlingen, gearresteerd, verhoord door de Joodse autoriteiten, beschimpt door de Joden, uitgeleverd aan de Romeinen, verhoord door Pilatus, beschimpt door soldaten, uitgeleverd aan de beul, aan het kruis genageld, beschimpt door de andere gekruisigden, en stervend met de uitroep dat God hem heeft verlaten. Een uitroep die, onverdraaglijk ironisch, verkeerd wordt begrepen.
Blader even verder en lees het Evangelie van Johannes. Proloog: God is mens geworden. Jezus is een god. Blader verder naar het verhoor door Pilatus, en je vraagt je af wie hier eigenlijk terecht staat. Zelfs aan Jezus’ kruisiging zit iets triomfantelijks – hij sterft niet met een kreet vol wanhoop maar met de simpele constatering dat het volbracht is.
Mens of god? Er zijn serieuze discussies over gevoerd waarbij klappen zijn gevallen. Het plaatje hierboven toont hoe Nikolaas van Myra een pastorale aanwijzing geeft aan de aartsketter Arius, die had durven beweren dat Christus was geschapen door God de Vader. Het incident zou in 325 hebben plaatsgevonden tijdens het Concilie van Nicaea, een vergadering waarbij werd vastgesteld dat Christus twee naturen bezat, een volledig menselijke en een volledig goddelijke. Dit laatste hield automatisch in dat Christus eeuwig had bestaan en dus niet kon zijn geschapen, zoals Arius had beweerd.
Met de tweenaturenleer van Nicaea waren de problemen niet opgelost. Een eeuw later beweerde de theoloog Nestorius dat de vervlechting van de twee naturen alleen op geestelijk niveau bestond, terwijl zijn tegenstander Cyrillus beweerde dat er ook een materiële eenheid was. Dit klinkt misschien wat abstract, en ik hoop dat ik het goed weergeef, maar het komt erop neer dat de baby die in Betlehem op aarde kwam, volgens Nestorius een mens was met een goddelijke ziel, terwijl Cyrillus meende dat Maria echt de moeder van een godheid was geweest. In 431 werd hierover te Efese vergaderd – de kerk is nog altijd te bezoeken – en Nestorius’ leer werd verketterd. Zijn aanhangers vestigden zich in Irak en Perzië.
Twintig jaar later was het opnieuw mis. Dit keer was de inzet hoe de twee naturen van Christus zich precies tot elkaar verhielden. Als ik het goed heb begrepen, beweerde de vooraanstaande geleerde Eutyches dat Christus’ menselijke natuur in de goddelijke was opgenomen, erdoor was overweldigd, erin was opgegaan, erdoor was geabsorbeerd. Zo had Christus dus weliswaar twee naturen, maar leek het alsof hij er slechts een had.
Op het Concilie van Chalcedon in 451 werd ook deze leer veroordeeld. De (niet adequate) naam die westerse gelovigen sindsdien geven aan de volgelingen van Eutyches, is monofysieten, “éénnatuurders”. De scheidslijn valt samen met een talige scheiding: de monofysieten spraken Aramees of Egyptisch, hun tegenstanders Grieks of Latijn. Net als de Nestorianen, vluchtten de monofysieten naar de marge van het Romeinse Rijk: naar het zuiden van Egypte bijvoorbeeld, naar afgelegen plaatsen in Syrië en Armenië, of naar Irak en Iran.
Er is nog een poging gedaan de verschillen te overbruggen. Een slimme theoloog had bedacht dat iedereen het er in elk geval over eens was dat Christus slechts één wil had gehad. Zoals misschien wel te verwachten was, was dit monotheletisme vervolgens voor de grieks-orthodoxen en rooms-katholieken te veel een concessie aan de monofysieten en voor dezen weer te veel een concessie aan hun vervolgers. Kortom, het werd meteen veroordeeld. Hoe grondig dit is gebeurd, wordt bewezen door de huidige maronieten van Libanon, die oorspronkelijk monothelieten zijn geweest maar deze fase inmiddels uit hun geschiedenis hebben geschrapt en beweren dat ze altijd rooms-katholiek zijn geweest.
Monofysieten zijn er nog altijd. De huidige koptische kerk (in Egypte) en de Armeense kerk zijn er voorbeelden van. In Syrië organiseerde een leider met de naam Jacobus Baradaeus een monofysitische kerk, die nog steeds bekendstaat als die van de jakobieten. Ik blogde er al eens over. Men spreekt ook wel van de Syrisch-Orthodoxe of West-Syrische kerk.
Die laatste naam suggereert dat er ook een Oost-Syrische kerk is, en inderdaad: dat is de naam van de nestorianen, die ook wel eens worden aangeduid als assyriërs en chaldeeën. Voor het goede begrip wijs ik erop dat dit “externe” namen zijn, gegeven door westerse christenen, die de theologische verschillen niet zó weergeven als de oosterse theologen het zouden willen.
Lange tijd vormden de oosterse kerken het zwaartepunt binnen het christendom. Wie rond 800 de leider van de christenen zou hebben gezocht, zou gegarandeerd zijn uitgekomen bij de nestoriaanse patriarch Timoteüs van Seleukeia. Voor hem was de patriarch van Constantinopel een dwalende collega en de paus in Rome een volkomen verwaarloosbaar figuur. Timoteüs zou erop hebben gewezen dat de grieks-orthodoxen en rooms-katholieken op belangrijke punten los waren geraakt van de hoofdstroom van het christelijke denken. Die westerlingen, dat waren nieuwlichters met bizarre, moderne ideeën.
Zeker in het westen is die vernieuwing verder gegaan: de Investituurstrijd, de Conciliaire Beweging en de Reformatie zijn even zovele innovaties, zelfs als de laatste beweging probeerde terug te keren naar de oerkerk van de apostelen. Wie die zoekt, zal moeten kijken naar de oosterse kerken, die veel conservatiever zijn dan de westerse, en op sommige punten geen duimbreed zijn afgeweken van het oudste christendom – denk aan het gebruik van Aramees als liturgische taal.
De ondergang van de nestoriaanse en monofysitische gemeenschappen is echter niet alleen een intern-christelijke aangelegenheid. Het gaat elke oudheidkundige, religieus of seculier, aan. De heilige teksten van de oosterse kerken zijn geschreven in de Late Oudheid en zijn belangrijke bronnen voor die periode. Geen oudheidkundige kan zich permitteren zo’n schat te negeren.
In dit verband is de ‘filioque’-kwestie ook van belang. De oorspronkelijke tekst van Nicea/325 vermeldt deze toevoeging niet, hij wordt er later (elfde eeuw?) aan toegevoegd, en zonder enige terughoudendheid ook door de protestanten overgenomen.
In teksten van de Oosters-Orthodoxe kerken ontbreekt hij, en zelfs, en dat wordt interessant, in de versie van de Grieks-katholieke kerk – die de paus erkennen als hoofd van de kerk -, zoals die eind 16e eeuw in Polen-Litouwen ontstond. Dat stond uitdrukkelijk in het convenant tussen de RK-kerk en de toen gevormde katholieken met Byzantijnse ritus (ergens rond 1590, heb het hier niet paraat). De theologische principes konden dus makkelijk wijken om een groot aantal orthodoxen voortaan weer binnen de ‘moederkerk’ te hebben.
Voor atheïsten als ik zijn dergelijke disputen altijd een bron van vermaak – héél menselijk.
Het Nestorianisme schijnt zelfs voet aan de grond te hebben gehad tot in India en China aan toe. Daar ben ik flink van onder de indruk.
Kunt u eens iets schrijven over de roemruchte woorden “Mijn God, Mijn God, waarom hebt u mij verlaten?”? Want ook daar is veel vermakelijk geharrewar over, maar deze keer begrijp ik er niet veel van. Dus ik vrees dat ook ik aan de onverdraaglijke ironie bijdraag.
Het zou beter zijn de late oudheid de vroegste Middeleeuwen te noemen. Sinds het verraad van Theodosius die de oude Goden verbood, sinds het “Romeinse rijk” Christelijk werd, bestaat de oudheid niet meer. het is een andere tijd geworden, andere normen, waarden, disputen over het Christendom en niet meer over de oude Goden. De oudheid stopt, voor mij althans, bij Constantijn de verrader die de Christenen veel te veel speelruimte bood om hun zieke religie tot wereldreligie uit te kunnen bouwen.
Waarom ziek? En wat is ziek? Religie is niet fout of goed. het is wat de mensen ervan maken en jij H.J. Vrielink vindt de Christelijke religie ziek. Waarom? God mag het weten.
Oh, ik wil de christelijke religie best ziek noemen en alle religies fout. Alleen is dat voor Oudheidkunde net zo weinig relevant als de uitspraak “zwaartekracht is ziekelijk” voor de Newtoniaanse Mechanica en “evolutie is fout” voor de Biologie. De vraag of de christelijke religie ziek is/was/altijd is geweest is daarom meer geschikt voor bv. christen-forum.nl.
Min God, Mijn God, waarom hebt Gij mij verlaten: Jezus kende als Jood zijn klassieken en ook de Psalmen. Aan het kruis zegde hij een aantal psalmen op waaronder psalm 22 en in 22.2 staat: ……….. juist ja. Raadsel opgelost.
Als je je klassieken kent, moet je ze ook goed kennen, ook als atheïst zijnde. Zelfs voor hen is de Bijbel een boel waar heel veel levenslessen uit te halen valt.
Een andere voor mij belangrijke bron is het Urantiaboek en daarin staat hierover het volgende: (citaat):
“Even na één uur, in de toenemende duisternis van de felle zandstorm, begon Jezus zijn menselijke bewustzijn te verliezen. Zijn laatste woorden van ontferming, vergeving en aansporing waren gesproken. Zijn laatste wens, die de zorg voor zijn moeder betrof, was geuit. In dit uur van de naderende dood nam het menselijke bewustzijn van Jezus zijn toevlucht tot het opzeggen van vele passages uit de Hebreeuwse geschriften, vooral de Psalmen. De laatste bewuste gedachte van de menselijke Jezus betrof het innerlijk opzeggen van een gedeelte van het Boek der Psalmen dat thans bekend is als de twintigste, eenentwintigste en tweeëntwintigste Psalm. Hoewel hij zijn lippen vaak bewoog terwijl hem deze passages, die hij zo goed van buiten kende, door het hoofd gingen, was hij te zwak om de woorden uit te spreken. Slechts een paar maal konden de omstanders enkele woorden opvangen, zoals: ‘Ik weet dat de Heer zijn gezalfde zal redden,’ ‘Uw hand zal al mijn vijanden weten te vinden,’ en ‘Mijn God, mijn God, waarom hebt gij mij verlaten?’ Jezus betwijfelde geen ogenblik ook maar in het minst of hij wel overeenkomstig de wil van de Vader geleefd had, hij betwijfelde nu ook geen moment dat hij zijn leven in het vlees neerlegde overeenkomstig de wil van zijn Vader. Hij had niet het gevoel dat de Vader hem had verlaten: in zijn vervagende bewustzijn reciteerde hij alleen maar vele Schriftgedeelten, waaronder deze tweeëntwintigste Psalm, die begint met de woorden: ‘Mijn God, mijn God, waarom hebt gij mij verlaten?’ En dit was toevallig één van de drie gedeelten die voldoende duidelijk werden uitgesproken om door de omstanders gehoord te kunnen worden.
Duidelijk toch?
Allemaal heel duidelijk; de kwestie was, in dit geval, echter niet precies wat Jezus bedoelde, maar hoe Marcus het presenteert – namelijk diametraal tegengesteld aan Johannes.
Klopt.
“Als je je klassieken kent, moet je ze ook goed kennen, ook als atheïst zijnde.”
Ik ken mijn klassieken niet, daarom vraag ik het. Naar ik meen is dat nou net de bedoeling van deze blog. Welbedankt. Eenvoudige en voor de hand liggende verklaringen zijn meestal de beste.
Het geharrewar over die woorden is van gelovigen afkomstig; ik heb nooit een atheïst ontmoet die er moeite mee had. Maar ik heb ook nooit atheïsten (van origine of afgevallen) ontmoet die met deze eenvoudige verklaring kwamen. Dus ik durf wel te stellen dat onder hen vele misverstanden bestaan hierover.
Trouwens: er is een heel goed en lezenswaardig boek over het vroege christendom en dat is:
Geschiedenis van het vroege Christendom. Van de jood Jezus van Nazareth tot de Romeinse keizer Constantijn, Amsterdam, 2004.
Van Eginhard Meijering.
Deze auteur is een autoriteit op dit gebied.
Dank voor de titel.
Er wordt mij toegeworpen cq gevraagd waarom ik de Christelijke religie ziek noem. Welnu, de Christelijke religie is een verzinsel over een Joodse Rabbi die nogal wat kritiek had op de manier waarop de Joodse leer in de eerste eeuw werd uitgeoefend, en met name de wijze waarop de Farizeeënkaste de Tempel in Jeruzalem leidden. De Jezus waarover ik het heb, een gewone eenvoudige rabbi die het Joodse geloof aanhing en die, volgens sommigen, wonderen deed is later gebruikt door een religieuze groep die door de Romeinen Christenen werd genoemd. Alles wat ons over zijn leven bekend is is meer dan 30 – 70 jaar na zijn dood pas opgetekend. Zijn werken zijn gevangen in het evangelie dat door Paulus veranderd is om het geheel wat aantrekkelijker te maken voor de Gentielen, de niet-Joden. De man Jezus van Nazareth heeft bestaan, dat is bijna te bewijzen. Wat echter immer en altijd, en met name door veel Christenen van Katholieke zowel als Protestantse afsplitsingen, wordt vergeten is dat het een Joodse man was die kritiek had op de Joodse religie, maar die zich nooit en te nimmer af heeft gekeerd van de Wet. De Joodse wet wel te verstaan ! Zelfs voor Pilatus, zelfs voor het Sanhedrin verkondigde hij dat.
Helaas hebben de Christenen die hem tot God bombardeerden cq verGoddelijkten dit nooit begrepen, sterker nog, ze hebben er dank zij hun intolerante monotheïstische houding naar iedere andere God, iedere andere Cultus of zelfs maar filosofie, voor gezorgd dat er in de afgelopen 1000 jaar meer bloed is vergoten uit naam van deze man dan hij zich zelf ooit zou kunnen hebben voorstellen. Sterker nog, de hele Islam had niet bestaan als deze man niet zo enorm op een voetstuk zou zijn gezet.
Het Polytheïsme is in de kern vele malen toleranter naar andere visies en Godsbeelden zowel als religies toe. Het monotheïsme is, met uitzondering van dat van de Joden zelf, totaal intolerant naar anderen toe geweest en de handelingen van de christenen, zowel de vroege, maar zeker die van de Christenen na Theodosius en verder tot ongeveer het jaar 1945 of misschien wel 1969 is niet alleen af te wijzen en af te keuren, maar is in de grond ziek te noemen.
Pogroms, heksenverbrandingen, kruistochten, boekverbrandingen, martelingen, het mensen bedreigen met hel en verdoemenis en in WOII zelfs de vergevorderde uitroeiing van het Joodse volk door Duitse Christelijke Soldaten zijn bewijzen dat deze religie één van de gevaarlijkste en meest intolerante superstitiones is geweest. De Islam heeft er een goed voorbeeld aan genomen.
Bij confrontatie met deze, in mijn ogen zeer terechte en ware kritiek komen verscheidene Christenen altijd aan met de holle excuses : “maar het zijn mensen die dat doen, het is niet Gods wil” of : “Dat is allemaal het grote plan van God” en ook een veel gehoorde is : “maar als je in Jezus gelooft komt alles goed !” Ik betwijfel ten zeerste dat wat gezegd wordt door welke Christen dan ook….
Naastenliefde ? Waar dan ? De andere wang toekeren ? Dat hebben we na 9-11 gemerkt, maar ook eerder al…..
De balk uit je eigen ogen halen voordat je een splinter in iemands anders ogen verwijdert ? Niet echt…. De eerste steen gooien door hij die zonder zonde is ? Nee, dan is het makkelijk de ander als zondig te zien dan kan je niet alleen stenen maar ook bommen gooien naar de ander………………
De Christelijke religie is ziek. In en in ziek. En daar kan geen enkele evangelist of Christen, laat staan de “originele” bronschrijvers die de man Jezus niet eens gekend hebben bij zijn leven en dood (op bron Q wellicht na), mij van afbrengen.
Allemaal onzin HJ. Je schermt met kennis die je niet hebt – je kunt nooit staven of jezus bestaan heeft of niet (zoals jij stelt), of hoe de relatie van de originele bronschrijvers tot jezusd was bijvoorbeeld. Toch maak je daar punten van in je betoog.
Ook heb je te weining kennis van de Christelijke leer. Je schermt wel met van alles wat Christenen wel en niet zouden geloven, maar in feite staat je betoog vol met generalisaties, subjectieve zaken en vergelijkingen die mank gaan. Keer op keer wordt de oorspronkelijke boodschap verward met wat er in de 2000 op volgende jaren van gemaakt is. daarom alleen al kan ik je niet serieus nemen.
Dat zal allemaal best, maar hiermee komen we niet te weten hoe en waarom nou juist het christendom de Romeinse staatsgodsdienst werd en welke rol Constantijn daarin speelde. Toch twee punten.
Op de door u geponeerde tolerantie van het joodse geloof valt ook nog wel wat af te dingen.
Heksenvervolgingen vallen de RKK nauwelijks aan te rekenen. Ga maar eens na hoe weinig er in Italië en Spanje zijn vervolgd. Het is niet netjes om hier de rol van de vroegmoderne wetenschap te downplayen.