Het bovenstaande leuke beeldje, waarvan de foto ietwat onscherp is, staat in het Amsterdamse Allard Pierson-museum. Het komt uit Egypte, is gemaakt van terracotta en dateert volgens het museum uit de tweede of eerste eeuw v.Chr. Misschien kunnen we iets preciezer zijn, want de amfoor die het mannetje draagt lijkt er een te zijn van het type dat bekendstaat als AE 2 en dat is na het midden van de eerste eeuw v.Chr. niet meer vervaardigd.
Hoe dat ook zij, de man is een waterdrager: hij verdient zijn brood door in de haven kruiken met vloeistoffen (dus niet alleen water) te vervoeren naar de plaats waar wijn of de olie wordt overgeslagen in een handzamer verpakking, zoals leren zakken, flessen of kleinere kruiken. Dit was zwaar lichamelijk werk, want zo’n volle amfoor woog al snel een kilo of vijftig. Ik zou weleens willen weten wat deze mensen wisten van de juiste ergonomische manier om een lading op te pakken, te tillen, te dragen en neer te zetten. Ik heb in Andalusië weleens een Dressel-20-olijfolieamfoor in mijn handen gehad en die vond ik, leeg als ’ie was, al behoorlijk zwaar.
Misschien ziet u dat er iets raars aan de hand is: zoals de man de kruik nu draagt, kan de vloeistof eruit lopen. Dat was vrijwel zeker wijn, want dit is een wat puntige amfoor; zat er olijfolie in, dan was het voorwerp wat buikiger. Kortom, dit beeldje toont niet zozeer een noeste werker maar een verspiller. Het is weliswaar een afbeelding van een scène uit het dagelijks leven, maar is tevens een symbool van overvloed en vruchtbaarheid. Mocht u daaraan twijfelen, bezoek dan het museum en kijk even onder ’s mans lendendoek, want, eh, zijn geslacht is nogal fors.
En hij draagt een amfoor vol wijn dus, symbool van Dionysos, die als godheid van de extase ook iets weet van seksualiteit en vruchtbaarheid. Dat past ook wel in de Ptolemaïsche staatscultus, waarin dit soort thema’s een rol speelden. Koning Ptolemaios XII, die u moet plaatsen in de eerste helft van de eerste eeuw v.Chr., noemde zich “de nieuwe Dionysos” terwijl zijn echtgenote Kleopatra VI door het leven ging als Tryfaina, een bijnaam die associaties heeft met weelde, overvloed en verspilling.
Met dit alles wil ik niet beweren dat dit beeldje komt uit de koninklijke propaganda, maar het is een dimensie die de mensen er in de tweede of eerste eeuw v.Chr. zeker in herkend kunnen hebben.
[Dit was de 302e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
“een noeste werker maar een verspiller”
Hoe weet je dat hij geen lege amfoor droeg?
Als de amfoor goed is afgesloten (wat gebruikten ze daar eigenlijk voor?) lijkt het me wel te doen. Je moet het ding tenslotte ook een beetje in balans zien te houden. En dit ziet er wel uit als een goede manier om het gewicht te verdelen. Maar desondanks moet het een behoorlijk zware last zijn geweest.
Frans, ik denk ook dat dit de gemakkelijkste manier is een volle amfoor te dragen. De tuit is nu een handvat. (Deze amfoor heeft geen oren) Met de tuit omhoog zou je hem voor de buik moeten dragen met 2 handen i.p.v. met 1 hand op de schouder..
Misschien iemand een afbeelding die uitsluitsel geeft?
‘Als de amfoor goed is afgesloten (wat gebruikten ze daar eigenlijk voor?) lijkt het me wel te doen.’
Uit goed bewaard gebleven vondsten van (wijn)amforen in de (marine)archeologie weten we dat er om de inhoud luchtdicht af te sluiten meestal een kurk of stop werd gebruikt, voorzien van een zegel met het stempel, wellicht van de koopman die de amfoor kocht. Er zijn echter ook stoppen van ongebakken klei gevonden.
Overigens hadden de beste amforen een zo groot mogelijk volume met zo dun mogelijke wanden, om het eigen gewicht zo laag mogelijk te houden. Dit stelde hoge eisen aan de kwaliteit van de pottenbakkersklei en het vakmanschap in de productiecentra.
Zo word je er weer eens met de neus op het feit gedrukt dat van hetgeen je ziet, een groot deel je ontgaat. Ik had me niet gerealiseerd dat het vreemd zou kunnen zijn om een (volle) amfoor met de opening naar onderen te dragen, want het was me niet eens opgevallen. Naar van alles gekeken: de stoere uitstraling van het mannetje in tegenstelling tot zijn op deze foto wat baby-achtige rondingen, maar die omgekeerde amfoor: niet opgemerkt.
Waarom zit er punt aan de onderkant, ik doel op die amfoor dus.Waarom niet gewoon een platte bodem?
Vlgs mij heb je voor dit beroep sterke mannen nodig. Vijftig kilo is erg veel, je loopt daar niet zo snel mee weg.
Ik geloof dat het voor de droesem is.
Klopt, dat was een voordeel. Door die punt bleef het bezinksel onderin de amfoor zitten. Bij het overschenken werd overigens een wijnzeef gebruikt.
Handelsschepen hadden in de oudheid echter geen platte maar een ronde bodem. Er werden houten roosters geplaatst, waarin de amforen rechtop konden worden gezet en met touwen worden gezekerd. Zo zijn ze door maritieme archeologen ook teruggevonden.
Aan wal werden ze met de punt in de grond of in het zand gezet.
Bedankt voor de extra info, Rob.
Een belangrijke bezigheid van de aquarius was bordelen voorzien van water dat de prostituees gebruikten om zich te wassen tussen klanten.
klantenbezoeken
@robduijf: Dank! Nu snap ik het! Droesem en vastzetten, ik heb geen idee hoe die schepen eruit zagen.Overigens een mooie foto van een prachtig sculptuur, Jona!
Hoe stuwadoors in de oudheid een handelsschip belaadden, laat deze foto zien:
https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Amfora
Waarschijnlijk werden de amforen ingepakt – wellicht in stro – zodat ze rechtop gestapeld konden worden, zonder te beschadigen. Op het grafmonument uit Neumagen (3de eeuw) in het Landes Museum in Trier is dat te zien.
Ik herinner me documentaire films van de Franse ontdekkingsreiziger Jaques Cousteau uit de jaren zestig/zeventig, die vanaf zijn schip ‘Calypso’ onder meer dook naar die oude handelsschepen, waarin de amforen nog in situ werden gevonden. (YouTube: La Collection Cousteau. Ik weet niet precies welke aflevering, maar het blijft leuk om naar te kijken).