De informatie in elke door ons gesproken of geschreven zin vormt – om er eens een cliché tegenaan te gooien – het topje van een ijsberg. Er is de eigenlijke mededeling, maar die is alleen begrijpelijk doordat de spreker/schrijver en de luisteraar/lezer allerlei ideeën delen. Anders geformuleerd, de overdracht van informatie veronderstelt gedeelde informatie. Ik heb er al wel vaker op gewezen dat elke antieke tekst een wereldbeeld veronderstelt waarin de grens tussen natuurlijk en bovennatuurlijk niet ligt waar wij die trekken. Een ander aspect is de tegenstelling tussen beschaving en barbarij. Ook veronderstelt menige antieke tekst een platte aarde.
Een oudheidkundige zal zich, voor hij zelfs maar aan het doorgronden van een tekst kan denken, dat antieke wereldbeeld eigen moeten maken, want anders kan hij de oude teksten, die zo vol onware beweringen zitten, niet serieus nemen. Dan negeer je de informatie en is er een serieuze kans dat je het kind met het badwater weggooit. Wonderlijk genoeg zijn er nauwelijks boeken of websites die het antieke wereldbeeld echt uitleggen en daarom ben ik des te blijer met De platte aarde. De rijke geschiedenis van een mythisch denkbeeld van de filosoof Hans Dijkhuis.
Simpel samengevat komt het erop neer dat de mensen vroeger meenden dat boven de platte aarde een hemel was, dat onder de aardschijf een onderwereld was, en dat de aarde werd omringd door een wereldzee, de Okeanos. Ook waren er mythen over de steunen die verhinderden dat de hemel op de aarde viel – denk aan een wereldberg of een wereldboom of aan een reus als Atlas – en vertellingen over de nachtelijke reis van de zon onder de wereld door. Vogels zorgden voor communicatie tussen hemelingen en stervelingen.
Wat me trof was dat uit veel antieke sagen en mythen valt op te maken dat de mensen meenden dat de hemel heel erg nabij was. Ik licht dit punt eruit omdat er een antieke tekst is waarin Apollonios van Tyana en zijn leerling Damis discussiëren over de vraag of een bezoek aan het hooggebergte mensen dichterbij de goden brengt. Ik heb dat altijd beschouwd als óf een parodie op een filosofische dialoog óf een poging tot het schrijven van zo’n dialoog door een niet heel erg geschoolde auteur, maar ik denk dat ik het serieuzer had moeten nemen.
Dijkhuis maakt de lezer wegwijs in een zeer groot aantal antieke teksten uit Griekenland en Rome, uit het Nabije Oosten, uit het oude Egypte, uit India en uit China, wat een afwisselende tekst garandeert. Het gevaar bestaat dat je, door de netten zo wijd te werpen, één antiek wereldbeeld reconstrueert dat in feite nooit heeft bestaan, maar ik had niet de indruk dat Dijkhuis al te kort door de bocht ging.
De mijns inziens interessantste hoofdstukken zitten aan het einde, als Dijkhuis beschrijft hoe het mythologische wereldbeeld een rol bleef spelen toen de Grieken probeerden de aardschijf te beschrijven. De eerste wetenschappelijke geografen bleven worstelen met het idee dat de aarde een platte schijf was, omgeven door de Okeanos, met een identificeerbaar middelpunt. Verder hielden de Grieken vast aan het idee dat Europa tegenover Azië stond – een notie die al snel werd gecombineerd met die van de tegenstelling tussen beschaving en barbarij. Dat er een derde werelddeel was, bleek een lastige gedachte.
Dat de aarde een bol was, werd door Aristoteles onweerlegbaar bewezen. Het gangbare tegenargument, dat mensen aan de andere kant van de aarde er vanaf zouden vallen, pareerde hij met de correcte observatie dat alles naar het middelpunt van de aarde viel. De middelpuntzoekende kracht houdt de aarde bij elkaar en houdt zijn bewoners vast aan het oppervlak, ongeacht of ze boven of onder op de globe zijn – voor zover “boven” en “onder” nog relevante begrippen zijn. Ondanks de kracht van Aristoteles’ argumenten, bleef de gedachte dat de aarde plat was, de kop nog weleens opsteken. Ook daaraan besteedt Dijkhuis aandacht.
Kortom, een boeiend boek dat ik met veel plezier heb gelezen. De grootste troef is misschien wel dat Dijkhuis weet hoe hij de materie didactisch goed opbouwt. De vergelijking tussen het antieke wereldbeeld en een hamburger, waarin een rond en plat stuk vlees ligt tussen de helften van een broodje met een bolle bovenkant, is extreem verhelderend én slim gekozen, want dit idiote beeld vergeet de lezer nooit meer.
Meer platte aarde hier.
De Gotische kathedralen met hun hoge torens kun je ook zien als een manier om dichter bij de hemel te komen.
En zoals we weten, zijn er nog steeds lui die ervan overtuigd zijn dat de aarde plat is.
Dat de aarde plat is is ook zo, in jouw hoofd is het rond omdat dat door indoctrinatie in je hoofd geprent is.
Er is een groot verschil tussen geloven met de ogen ( mentale luiheid door Hollywood productie en de verschillende kanalen waar dezelfde info door verspreid wordt zoals schending, kranten magazines, TV en radio ) en begrijpen en onderzoeken met de hersenen en de hersenen dus ook laten werken door middel van observeren, onderzoeken, calculeren en gezond verstand gebruiken.
Ook ik vond het eerst nogal dom dat mensen dat dachten totdat ik me enigszins begon in te spannen om zaken te begrijpen van de deceptie waar we in leven.
Wake up or sheep on!
Dames en heren, we hebben er een!😱 Soms heb je dat. Als iemand dingen zegt die onwaarschijnlijk klinken, zeg ik wel eens voor de grap: “Ja hoor. Straks ga je nog beweren dat de aarde rond is.” En verdomd als ’t niet waar is, ik had een keer iemand die er serieus op in ging.
Beste Don,
zoudt u mij kunnen uitleggen waarom wij in Nederland het Zuiderkruis niet aan de hemel kunnen zien en Zuid-Afrikanen niet de Poolster? Totdat u hier een behoorlijk antwoord op geeft, ondersteund door empirische data, concludeer ik dat u onzin verkoopt.
Succes!
FrankB
Is dit een grap? Als al heb je flink wat mensen aan het werk gezet!
‘Ook ik vond het eerst nogal dom dat mensen dat dachten totdat ik me enigszins begon in te spannen om zaken te begrijpen van de deceptie waar we in leven.’
Domme mensen zijn mensen die denken dat ze iets weten. Wijze mensen zijn mensen die vragen stellen. De Griekse wijsgeer Socrates was zo’n wijze man, met een originele geest. (Vind ik, maar is het waar? 😉). Hij was in ieder geval geen papagaai. Hij riep op tot twijfel. Daarom stelde hij die vragen in eerste instantie aan zichzelf. Zo kwam Socrates tot de conclusie: ‘Het enige dat ik zeker weet, is dat ik niets weet’.
Om te kunnen begrijpen en te onderzoeken hebben we inderdaad een messcherp brein nodig, een brein dat vrij is en daarom niet aan banden ligt van allerlei voor waar aangenomen ideëen of dat drijft op de kurk van geloof. Een brein dat in staat is tot onafhankelijk waarnemen en tot vlijmscherp fileren van dat wordt waargenomen en de analyse en interpretatie daarvan.
Een van de producten die het brein heeft voortgebracht is de fysica, met de mathematica als belangrijk instrument. Het is niet alomvattend, al zouden we dat graag willen, want daar is ons brein te beperkt voor. Van die beperking moeten we ons wel bewust zijn. Dat heeft niets met indoctrinatie van doen – al komt het er uit voort en maakt het er misbruik van – maar met verifieerbare wetenschap, en wetenschap is eigenlijk niet meer dan een poging eerdere beperkte theorieën onderuit te halen en te vervangen door betere (maar nog altijd beperkte) theorieën. Volgens de meest gangbare theorie is onze aarde niet plat, maar een bolletje, net als de zon, de maan en de planeten.
‘Er is een groot verschil tussen geloven met de ogen.’
Wat bedoel je daar mee? Het oog is niet meer dan een zintuig dat prikkels omzet in een elektrochemisch signaal dat naar het gezichtscentrum in de hersenen wordt gevoerd om daar verder te worden verwerkt. Het voert te ver om dieper op dat proces in te gaan. Geloven heeft te maken met indoctrinatie, maar daar heb je geen ogen voor nodig. Ook fysiek blinde mensen geloven. Geef ze een bal in handen en ze kunnen zich een voorstelling maken van wat ‘bol’ is t.o.v. van wat ‘plat’ is, maar alleen als ze dat wordt vertelt. Mathematisch valt zo’n object ook op een braille-toetsenbord prima te beschrijven
Uit jouw reactie mag ik opmaken dat je door te ‘observeren, onderzoeken, calculeren en je gezonde verstand te gebruiken’ tot de conclusie bent gekomen dat de aarde plat is. Ik ben wel nieuwsgierig naar de objectief verifieerbare onderbouwing van die conclusie, want anders blijft het maar een beetje in de lucht hangen, nietwaar? Dat ben je wel een beetje verplicht aan je reactie, want je jaagt lezers van dit blog in de gordijnen, terwijl anderen zullen denken: ‘lamalullen’ en dat zou onterecht kunnen zijn.
Het woord deceptie betekent: teleurstellend feit of teleurstelling. Het is mij niet geheel duidelijk op welke algemeen menselijke teleurstelling je doelt. Nu bestaat er geen teleurstelling zonder verwachting, dus wellicht kun je verduidelijken welke verwachting aan die deceptie ten grondslag ligt?
Misschien zou je ons deelgenoot willen maken van jouw bevindingen? Dan doel ik vooral en in het bijzonder op jouw persoonlijke observaties en je inspanning om deze te duiden, en waaraan, gezien jouw call ‘Wake up or sheep on!’, niet valt te twijfelen?
“Ik heb dat altijd beschouwd als óf een parodie op een filosofische dialoog óf een poging tot het schrijven van zo’n dialoog door een niet heel erg geschoolde auteur, maar ik denk dat ik het serieuzer had moeten nemen.”
Waarom zou dat een parodie zijn? In oudere culturen wonen de goden toch vaker op de bergen? De Olympos natuurlijk, maar volgens mij stikt het bijvoorbeeld in de Himalaya van de heilige bergen, en werden in de Andes niet voor niets mensenoffers op de toppen van bergen gebracht. Het is een logisch idee.
Klopt. En dat idee van een wereld met een boven- en een onderwereld zie je ook terug in Zuid-Amerika. Bij de Inka’s stond de condor symbool voor de hemel, de poema voor de aarde en de slang voor de onderwereld.
“Men is zijn God op bergen meer nabij.”
“nauwelijks boeken of websites”
Moeten we toch even Tim O’Neill noemen. Maar eerst zij opgemerkt dat hetzelfde opgaat voor de Middeleeuwen en zelfs de Vroeg-Moderne Tijd. De obsessie om feit van fictie te onderscheiden en het bovennatuurlijke van het natuurlijke is van recente datum.
https://historyforatheists.com/2016/06/the-great-myths-1-the-medieval-flat-earth/
“Wat me trof was dat uit veel antieke sagen en mythen valt op te maken dat de mensen meenden dat de hemel heel erg nabij was.”
Mensen zijn niet in staat zich voorstellingen te maken van grote getallen, dus het verbaast me niets. Wie me niet gelooft moet maar eens proberen een schatting te maken van het aantal watermoleculen in een Amsterdamse gracht. Ik heb geen flauw idee.
Jona, dank voor deze recensie.
Wat die platte aarde betreft moet er ook zijn nagedacht over tijd en in dit geval ruimte Men zou willen weten tot hoever die oceaan doorging, hetzelfde voor de onderkant van die pannekoek alsook de bovenkant. Je komt dan uit op oneindig. Oneindig is een lastig begrip, maar waren daar ideeen over?
Nog steeds zijn er mensen die geloven dat de aarde plat is, zoals de flat earth society. Ik vind dat al heel lang het meest frappante voorbeeld van hoe mensen iets kunnen blijven denken dwars tegen alle evidentie in. Eigenlijk is het gek dat mensen ooit zo dachten, want als de aarde plat was, zou je de uiteinden van de aarde kunnen zien vanaf een hoge berg, zoals de duivel in de derde verzoeking in de woestijn Jezus meeneemt naar een hoge berg en hem daar alle koninkrijken van de aarde laat zien. Iedereen die wel eens een hoog gezichtspunt heeft ingenomen weet dat je niet – b.v. – vanuit Kanaan Cyprus kunt zien, maar dat je vanaf grote hoogte wel verder kunt kijken. Flatties schijnen dat toe te schrijven aan de bolling van het oog en een verder onbekende natuurwet over hoe lichtstralen gaan.
Wij dragen het antieke wereldbeeld nog gewoon mee in onze taal. De zon gaat op en onder, de hemel is boven ons en bijna alle gelovigen wijzen naar “boven” op de vraag waar god woont. Het concept onderwereld is bekend, en slaat niet op de aardmantel, de maan staat aan de hemel, wij kijken met een doordringende blik, enz enz.
Mooi dat iemand daar een goed boek over schrijft, en hoe speelt iemand die zo druk is als Jona het klaar om dat boek ook nog even te lezen en te bespreken.
P.s. het aantal watermoleculen in een Amsterdamse gracht zal iets van 10 tot de 30e zijn, schat ik uit de losse pols.
“Ondanks de kracht van Aristoteles’ argumenten, bleef de gedachte dat de aarde plat was, de kop nog weleens opsteken.”
Er bestaat nog steeds een Flat Earth Society waar je lid kunt van worden:
https://theflatearthsociety.org/home/
Sorry, nu zie ik pas dat jacob krekel hier ook al aan refereerde.
Als je dat echt zou geloven, hoef je geen lid van die Scoiety te worden, dat is meer aandachttrekkerij. (en dat lukt dus ook nog)
Helemaal mee eens. Dat zoiets bestond wekte alleen mijn lachlust op. Kan zo in de Encyclopedie van de Domheid van Mathijs van Boxtel.
“Uit veel antieke sagen en mythen valt op te maken dat de mensen meenden dat de hemel heel erg nabij was.”
Ze hadden gelijk. Je wilt toch niet zeggen dat de hemel ver weg is?
Lactantius, de christelijke leraar van de kinderen van keizer Constantijn I, maakte de bolvorm van de Aarde belachelijk; dan zouden de mensen aan de onderkant toch met hun voeten boven hun hoofden staan! Hahaha…
Hij had dit overigens van de materialist en atomenleerenthousiast Lucretius.
” Wonderlijk genoeg zijn er nauwelijks boeken…”.
Voor Bijbellezers die de Engelse taal machtig zijn kan ik de “lost world’-serie van John H. Walton aanbevelen. Die draaien om de “verloren wereld” die ons belemmert om de oude teksten van de Bijbel in hun context te begrijpen.
Zie o.”: https://www.bol.com/nl/p/the-lost-world-of-genesis-one/1001004006578751/?suggestionType=featured_product&suggestedFor=lost%20world%20of%20g&originalSearchContext=media_all&originalSection=main
Off topic?
Soms blijven vreemde ideeen te lang bestaan of komen ze weer terug.
Met veel plezier lees ik dit blog.
Soms plaats ik iets over dit blog op mijn eigen blog.
Enige tijd terug deed ik dat ook:
https://robalberts.wordpress.com/2019/04/17/migratie-van-alle-tijden/
Vriendelijke groet,