Ik beschreef gisteren hoe de Griekse legers in de vijfde eeuw waren geprofessionaliseerd en hoe er, naast de zwaarbewapende hoplieten, ook lichtbewapende peltasten waren gekomen. Dit veranderde de krijgskunst. Het werd meer dan vroeger zaak tactisch met onderdelen te schuiven.
In een traditionele veldslag hadden beide legers in twee lange rijen tegenover elkaar gestaan. Als ze elkaar waren genaderd was het vooral aangekomen op brute kracht, waarbij de linie die de andere omverduwde, de slag had gewonnen. Hierop was enige variatie mogelijk geweest, zoals het versterken van de vleugels (Marathon), en niet zelden had er ruiterij gestaan aan weerszijden van de slaglinie, maar in principe hadden alle veldslagen plaatsgevonden volgens dit stramien: twee rijen die tegen elkaar duwden. Nu waren daar dus de peltasten bij gekomen. Daarbij bleef het niet.
Tijdens de Korinthische Oorlog (395-387) ontwikkelden de Thebanen echter een nieuw soort hoplietenopstelling, die voor het eerst lijkt uitgeprobeerd in een slag die in 394 werd uitgevochten bij Nemea tussen enerzijds zo’n 15.000 Spartanen en Achaiërs en anderzijds ruim 25.000 mannen uit onder andere Athene en Thebe. Het numerieke overwicht stelde de laatsten in staat hun linie zestien rijen diep te maken, terwijl hun vijanden vermoedelijk acht tot twaalf man diep stonden opgesteld. Xenofon biedt een wat verwarrende beschrijving, maar het plaatje hierboven zal wellicht helpen:
Zolang de Thebanen [vanuit Spartaans perspectief] de linkervleugel bezetten, maakten ze in het geheel geen haast om de slag te beginnen, maar toen de Atheners tegenover de Spartanen kwamen en zijzelf [vanuit Thebaans perspectief] de rechterflank kregen waar ze tegenover de Achaiërs stonden opgesteld, zeiden ze meteen dat de voortekens goed waren en gaven order zich gereed te houden, omdat er slag zou worden geleverd. In de eerste plaats veronachtzaamden ze de zestien-rij-opstelling en maakten hun slaglinie uitermate diep en bovendien rukten ze nog op naar rechts [vanuit Thebaans perspectief] om met hun vleugel buiten de vijand te komen. De Atheners volgden hen om zo te voorkomen dat er een gat viel, hoewel ze beseften dat er zo gevaar bestond voor omsingeling.(Hellenika 4.2.18; vert. Gerard Koolschijn.)
De antieke lezer zal hebben gedacht dat de Thebanen te laf waren geweest om aan te vallen, vervolgens een rommeltje maakten van hun opstelling, daarna te snel en te ver naar rechts uitweken en zo de Atheners naar het centrum dwongen en in extra gevaar brachten. En dat is ook hoe Xenofons zegsman, vermoedelijk een Spartaanse officier, de situatie in de chaos van het gevecht zal hebben uitgelegd.
De Thebanen wisten echter vrijwel zeker beter wat ze deden dan Xenofon heeft begrepen. Door een van de vleugels te verdiepen – op zich niets nieuws – en deze bovendien vóór of ná de rest van de falanx te laten oprukken, was de kracht waarmee de twee legers contact maakten ongelijk verdeeld en in zulke situaties kan de diepste falanx winnen. De Thebanen liepen de Achaiërs met deze “scheve falanx” zó compleet onder de voet dat zij door gebrek aan mankracht enkele jaren niet meer in staat waren hun land te verdedigen zonder buitenlandse versterkingen. Vervolgens wendden de Thebanen zich naar links en om de resterende vijandelijke bataljons als het ware van de zijkant op te rollen. Dat was althans de opzet van dit tactisch geschuif met de onderdelen.
Het kwam erop aan dat de bondgenoten van Thebe, dit keer de Atheners, het lang genoeg uithielden tegen de Spartanen. Voor de Atheners duurde het echter toch te lang en ze werden op de vlucht gejaagd door de Spartanen, die hun tegenstanders niet achtervolgden maar zich omkeerden en het centrum van de Atheens-Thebaanse linie in de rug aanvielen. Ondanks het feit dat ze numeriek in de minderheid waren en hun vijanden een goed strijdplan hadden, wisten de Spartanen uiteindelijk te zegevieren.
In 387 v.Chr. kwam er een einde aan de Korinthische oorlog. De Perzische koning Artaxerxes II Mnemon had huurlingen nodig – in het onafhankelijk geworden Egypte was een capabele nieuwe farao aan de macht gekomen – en dicteerde de Grieken een vredesverdrag, waarin hij Sparta opdroeg op de rust toe te zien. De Spartanen stemden ermee in en erkenden dat de Griekse stadstaten in Klein-Azië, waarvoor ze twaalf jaar daarvoor nog ten strijde waren getrokken, deel uitmaakten van het Perzische Rijk.
Sparta als verdediger van de Griekse vrijheid …. politiek is altijd merkwaardig geweest.
De moderne gevechtshandelingen zijn er niet op vooruit gegaan.
Oog in oog gevechten zijn nu meestal oorlogshandelingen vanachter beeldschermen.
Misschien moeten we maar terug gaan naar de door jouw beschreven slagvelden ….
Vredelievende groet,