Ik beschreef eergisteren hoe de Griekse legers in de vijfde eeuw waren geprofessionaliseerd en hoe er, naast de zwaarbewapende hoplieten, ook lichtbewapende peltasten waren gekomen. In het stukje van gisteren gaf ik aan dat het nu mogelijk werd tactisch onderdelen te verplaatsen, waardoor de krijgskunst veranderde. Ook vermeldde ik dat de Perzische koning Artaxerxes II Mnemon in 387 de Grieken had gedwongen tot het beëindigen van hun eeuwige oorlogen en Sparta had aangewezen als toezichthouder.
De Thebanen waren ongelukkig met die constructie en vochten, onder leiding van generaal Epameinondas, de regeling vanaf 382 aan. Vijf jaar later stichtten de Atheners een tweede Delische Zeebond, die de Spartanen behoorlijk in de problemen bracht, tot de Perzische koning in 371 opnieuw eiste dat zijn westerburen de vrede hernieuwden. Alleen de Thebanen weigerden daaraan gehoor te geven, waarop tienduizend Spartaanse hoplieten een inval deden Boiotië, “de dansplaats van Ares”, de landstreek waarin Thebe lag. Bij het dorp Leuktra kwam het tot een veldslag. Daarin bleek dat het leger van Sparta, zelfs al was het uitgebreid met peltasten en cavalerie, niet voldoende met zijn tijd was meegegaan. Het woord is aan Xenofon:
De Spartanen hadden, aangezien de tussenruimte uit vlak terrein bestond, voor hun eigen slaglinie hun ruiterij opgesteld en daartegenover hadden de Thebanen eveneens hun ruiterij geposteerd. … Wat de slaglinie betreft, de Spartanen rukten volgens de berichten op met de pelotons in drie rotten, wat voor hen betekende een diepte van niet meer dan twaalf man. Maar de Thebanen hadden een compacte formatie van niet minder dan vijftig schilden achter elkaar, op grond van de overweging dat als zij het gedeelte rond de [Spartaanse] koning overwonnen, alles wat restte gemakkelijk te overwinnen zou zijn.
Toen [de Spartaanse koning] Kleombrotos de opmars tegen de vijand begon, waren de ruiters al slaags geraakt voordat zijn leger zelfs maar had gemerkt dat hij oprukte, en de Spartaanse ruiters waren snel verslagen. Bij hun vlucht hadden ze zich op hun hoplieten gestort, terwijl ook de Thebaanse compagnieën nog hun aanval uitvoerden.
Dat niettemin Kleombrotos’ troepen eerst een overwicht hadden in de slag, kan men duidelijk opmaken uit het volgende: ze hadden hem (toen hij gewond raakte) niet kunnen opnemen en levend wegbrengen, als de mensen die vóór hem vochten op dat moment niet de overhand hadden. Maar toen de regimentscommandant Deinon was gesneuveld, evenals Sfodrias en zijn zoon Kleonymos, begonnen ook de paarden en de zogenaamde persoonlijke troepen van de regimentscommandant en de anderen die door de massa teruggeduwd werden achteruit te gaan, en toen men op de linkervleugel van de Spartanen zag dat de rechtervleugel achteruit geduwd werd, week men ook daar. (Hellenika 6.4.10-1; vert. G. Koolschijn.)
Xenofon legt de schuld voor de nederlaag bij de slechte organisatie van de Spartaanse cavalerie en suggereert daarnaast dat er viermaal zoveel Thebaanse troepen waren. Uit andere beschrijvingen is bekend dat de Thebanen numeriek in de minderheid waren – vermoedelijk 6500 hoplieten met peltasten en ruiters – en slechts op één plaats hun slaglinie vijftig man diep maakten. Dat valt tussen de regels ook bij Xenofon te lezen als hij meldt dat de ene Spartaanse vleugel bezweek vóór de andere, maar hij doet zijn best iets anders te suggereren. De Thebaanse generaal Epameinondas had de Spartanen verslagen met de tactiek van de “scheve falanx” die enkele jaren daarvoor in Nemea nog niet goed had gefunctioneerd, zoals we gisteren zagen.
Nog nooit was een Spartaans leger in een open veldslag verslagen en het prestige van Sparta zou zich van deze klap nooit meer herstellen. Alsof dat nog niet erg genoeg was, marcheerde Epameinondas naar de Peloponnesos om de Spartaanse staatshorigen te bevrijden, waarmee hij de economie van zijn vijanden ruïneerde en ervoor zorgde dat Sparta nooit meer zijn kracht kon herwinnen. In deze jaren werden op de Peloponnesos verschillende steden versterkt met stadsmuren die waren toegesneden op de eisen van de tijd, met torens waarin katapulten konden staan. Messene, Megalopolis en Mantineia vormden zo een cordon om Sparta.
Uiteindelijk dicteerde de koning van Perzië weer vredesvoorwaarden. Dit keer zou Thebe de rol krijgen van Perzische zetbaas. Sparta was irrelevant gemaakt.
Koning Artaxerxes II was toch wel een slimme jongen. Ipv Griekenland binnen te vallen, de steden daar te verenigen en zijn kostbare legers te riskeren liet hij de Grieken gezellig elkaar afmaken. Na afloop van elke oorlog dicteerde hij dan de vredesvoorwaarden, uiteraard in eigen voordeel. Misschien moet je ook over hem een stukje schrijven. Hier noem je hem kort:
https://mainzerbeobachter.com/2014/09/20/artaxerxes-iii/
Nou ja, die verdeel en heers politiek leidde wel tot de opkomst van Macedonië. Maar dat kon Artaxerxes natuurlijk niet voorzien.
Ik zie het oorzakelijk verband niet. Zonder Artaxerxes’ politiek of met een ander beleid was Macedonië ook wel opgekomen. En dat betekende in de Oudheid altijd oorlog, was het niet vroeg dan laat.
Zoiets speelt in onze tijd ook. De Amerikanen en wij Europeanen kunnen hoog en/of laag springen, China wordt hoe dan ook een supermacht. Had Mao Ze Dong niet zo stom gedaan met zijn Culturele Revolutie en Grote Sprong Voorwaarts dan was het wellicht al zover geweest. Donald de Clown’s MAGA is in de eerste plaats een uiting angst voor die ontwikkeling en onvermogen er adequaat op te reageren.
Bedenk ook dat Perzië na Alexander de Grote nog zowat een millennium lang een wereldmacht bleef. Macedonië hield het heel wat minder lang vol. In het Grote Schema der Dingen speelde het maar een klein rolletje.
Het mag eigenlijk niet van JonaL, maar als we een les willen leren hoe Europa het lot in eigen handen kan houden kijk ik liever naar China, Perzië en het Romeinse RIjk dan naar spectaculaire eendagsvliegen als Macedonië. Van de ouwe Grieken, hoe slim ze verder ook waren, kunnen we vooral leren hoe het niet moet.
Ik bedoelde ook niet dat het een automatisch een gevolg was van het ander, eerder dat Macedonië kon profiteren van de Griekse verdeeldheid.
Ik vind het mooi te lezen hoe een nieuwe tactiek, altijd gepaard gaande met grote verwarring bij de tegenstander omdat ze voor onverwachte zaken worden gesteld, voor de overwinning zorgt, ondanks een numerieke minderheid.
Er zijn hier meer voorbeelden van: Hannibal, Napoleon, 2e Wereldoorlog, etc.
Weer een les die we uit de geschiedenis kunnen leren, hoewel Jona inderdaad niet van dit soort lessen houdt.
Niet helemaal, het opvallende is juist dat Hannibal (op de hinderlaag van het Trassimeense Meer na) en Alexander altijd op een stereotiepe manier aanvielen, Hannibal met het achterlaten van het centrum en het laten oprukken van beide vleugels, Alexander met in wezen een Thebaanse stijl schuine falanx. Hun Romeinse respectievelijk Perzische tegenstanders vochten zonder succes steeds op hun eigen stereotiepe manier, maar de Romeinen pasten zich uiteindelijk onder Scipio aan.
Dan is de slag bij Marathon een mooier voorbeeld. De lange sprint van de hoplieten over het strand was een éénmalige tactiek om als minderheid een kans van slagen te hebben.
Nu we wat meer weten over het gewicht van de hoplietenuitrusting weten we ook dat we die lange sprint met een korrel zout moeten nemen. Het lijkt er op, ik geloof dat Jona dat aan de hand van een reliëf dat de veldslag verbeeld ook nog een keer verteld heeft, dat de Perzen net weer aan het inschepen waren om naar Athene te varen. Door op dat moment aan te vallen, en de laatste tientallen meters te rennen, zorgden de Atheners er voor dat ze niet te lijden kregen van twee wapens die zij zelf niet hadden, de ruiterij en de boog. Dit omdat de Perzen hun paarden al op de transportschepen hadden geladen, en omdat de Atheense sprint de tijd dat de hoplieten door pijlen werden belaagd zo kort mogelijk hield. De 10.000 huurlingen van Cyrus de Jongere volgden dezelfde tactiek tegen de soldaten van Artaxerxes II, en de Romeinen tegen de Parthen en Perzen met wisselend succes. Het was bij Marathon zo’n succes omdat de Perzische boogschutters niet weg konden rennen.
Dan is de slag bij Marathon een mooier voorbeeld. De lange sprint van de hoplieten over het strand was een éénmalige tactiek om als minderheid een kans van slagen te hebben.