Het laatste boek van de Ilias bevat de aangrijpende scène dat Priamos, de oude koning van Troje, in het holst van de nacht de vlakte rond zijn stad oversteekt om het lijk van zijn gesneuvelde zoon Hektor voor een enorme prijs los te kopen van diens moordenaar, Achilleus. De Griekse krijger heeft zijn woede op Hektor uitgeleefd door zijn stoffelijk overschot zoveel mogelijk te onteren en Priamos weet dat zijn missie niet bepaald zonder gevaar is. Hij heeft echter een hart van ijzer en de goden kijken vol compassie naar de oude man. Zeus stuurt de god Hermes om hem te begeleiden. Ook Iris bemoeit zich met de nachtelijke tocht.
Het vervolg ziet u hierboven op een Romeinse sarcofaag, afkomstig van het indrukwekkende Al-Bass-grafveld bij Tyrus en nu in het Nationaal Museum in Beiroet. Priamos heeft zich rechts voor de knieën van Achilleus ter aarde geworpen, vertelt dat al zijn zonen zijn gedood en vraagt de Griekse krijger te denken aan zijn eigen oude vader. Achilleus kan zijn emoties niet de baas en wendt zich af. Iris en Hermes staan erbij en zien dat het goed is. Op de linkerzijde zien we een van Achilleus’ knechten, twee paarden, een paardenknecht, de wagen met de wagenmenner (gekleed alsof hij in een Romeins circus optreedt) en een knecht die een kostbare vaas uit de wagen haalt.
We weten hoe het afloopt: het stoffelijk overschot wordt teruggegeven, er is een wapenstilstand, de Trojanen begraven Hektor en de strijd zal na een kleine twee weken weer worden hervat.
Scènes als deze, die in feite zeggen dat het stoffelijk overschot van de overledene bewaard zal blijven en dat hij herinnerd zal blijven worden, waren vrij gebruikelijk op sarcofagen uit de Romeinse tijd. Zó gebruikelijk dat op hetzelfde grafveld nog een sarcofaag is gevonden met dezelfde afbeelding. Hij staat in het museum vlakbij de vorige.
Het verschil is dat er nu een andere beeldhouwer aan het werk is, die niet alleen zijn werk beter verstaat maar ook Hektors lijk en een tweede wagen heeft toegevoegd vol luxe goederen. De vergelijking leert nog iets: dat Romeinse beeldhouwers werkten met voorbeeldboeken of standaardbeschrijvingen, zodat de reliëfs duidelijk hetzelfde maar toch ook anders zijn. (Ik heb over die voorbeelden al eerder geblogd.) Je ziet het ook bij de fresco’s in Pompeii, die vaak duidelijk hetzelfde zijn maar zijn aangepast aan de positie in het huis.
[Dit was het 332e voorwerp in mijn reeks museumstukken.]
Ik vermoed dat Achilles op de tweede sarcofaag twee maal is afgebeeld: eenmaal als de wraakbeluste overwinnaar die met het lijk van de verslagen Hector solt, en eenmaal als een katerige overwinnaar die zwicht voor de smeekbede van Priamos. Beide wagenmenners zijn niet in circusuitrusting afgebeeld, maar in de kostbare Levantijnse wapenrusting die tot aan de Rijn door Romeinse honderdmannen en vaandeldragers werd gedragen. Een ander exemplaar van zo’n wapenrusting heeft een van de dienaren op de onderste sarcofaag over zijn schouder geworpen.
‘Ik vermoed dat Achilles op de tweede sarcofaag twee maal is afgebeeld: eenmaal als de wraakbeluste overwinnaar die met het lijk van de verslagen Hector solt (…)’
Ik neem aan, dat je op de centrale figuur doelt, de man met de uitgestrekte arm? Waarom denk je dat?
Deze man draagt een band om de rechter bovenarm, die de Achilles-figuur niet heeft. Van zijn rechterhand zijn de wijs- en middelvinger gestrekt; met zijn ring en pink lijkt hij iets in zijn hand vast te klemmen. Wat zou Dat kunnen zijn?
ring = ringvinger
Dat herinnert mij er aan dat Jona in Hoorn de cursus ‘De puzzel van de Trojaanse Oorlog’ geeft, op maandag 7, 14, 21 en 28 oktober 2019, van 19:30 – 21:30 uur. Er zijn nog plaatsen beschikbaar. De kosten bedragen 110 euro.
Meer informatie op livius.nl/cursussen/de-puzzel-van-de-trojaanse-oorlog
Wat is in dit geval een voorbeeldboek?
Als je een sarcofaag wilde bestellen bij de sarcofagenmaker, kon je uit een ‘boek’ een plaatje kiezen, die de beeldhouwer dan netjes voor je uithakte. Kon je je een grote sarcofaag permitteren, dan was er ruimte voor een grote afbeelding. Het is leuk om te zien, dat het vaak om dezelfde voorstellingen gaat, bijv uit de (Griekse) mythologie.
Het ‘Museo Etrusco Guarnacci’ in Volterra, Italië, staat vol met kleine sarcofagen voor crematieresten met vergelijkbare voorstellingen. Ik denk, dat de Romeinen het van Etrusken hebben afgekeken.
Een soort Dela avant la lettre…
Een grootvader van mij was meubelmaker. Je kon bij hem in antieke stijlen bestellen, daar had hij voorbeeldboeken voor.
Dank rob alsook henk: ik snap wat bedoelt wordt!