De stad waar ik u gisteren had achtergelaten was Constantine, het antieke Cirta. Het was de scène van een reeks gebeurtenissen uit de Tweede Punische Oorlog die even beroemd als complex zijn. Om te beginnen: ten westen van Karthago lagen twee Numidische koninkrijken, enerzijds het westelijke, dat van de Masaeisylische Numidiërs, geregeerd door Syfax, anderzijds het oostelijke, dat van de Massylische Numidiërs, geregeerd door Gaïa. Het laatste was met Karthago verbonden. Gaïa’s zoon Massinissa streed bijvoorbeeld in Spanje in het leger van een broer van Hannibal.
Massinissa zou trouwen met een zekere Sofonisba (Sapanba’al in het Karthaags), de dochter van de Karthaagse edelman Hasdrubal. Onze bronnen presenteren haar, zoals u vermoedelijk al verwacht, als jong, beschaafd, muzikaal en verleidelijk mooi. Prins Massinissa had zijn verloofde echter nog nooit gezien en voelde zich dan ook niet gehouden aan het bondgenootschap tussen zijn vader en Hasdrubal. De oorlog in Spanje, die desastreus verliep voor de Karthagers, gaf Massinissa een voorgevoel van wat komen ging en hij overwoog zich te verbinden met de Romeinen.
Die beslissing viel definitief toen zijn vader overleed en Syfax, de leider van de westelijke Numidiërs, Cirta en nog meer delen van Oost-Numidië veroverde. Massinissa resteerde nog maar één manier om zijn rijk te heroveren: via de Romeinen. Hij liep over.
Hasdrubal beschouwde de verloving als verbroken en huwde zijn dochter Sofonisba uit aan Syfax. De nieuwe coalitie tussen Karthago en het sterk gegroeide West-Numidië was solide: toen de Romeinse generaal Scipio Afrika binnenviel, werkten Syfax en Hasdrubal samen om de Romeinse blokkade van Utica, een stad bij Karthago, te beëindigen.
Hoewel Scipio dus een nederlaag had geleden, was hij niet verslagen. Hetzelfde gold voor Massinissa. In de strijd op de Grote Vlakten, ergens in het westen van het huidige Tunesië, versloegen ze Hasdrubal en Syfax, waarna Scipio zijn aandacht richtte op Karthago terwijl Scipio’s vriend Laelius en Massinissa oprukten naar Cirta, waar ze Syfax versloegen. Ik blogde er al eens over. De West-Numidische koning viel in handen van de Oost-Numidische prins, die zijn vijand in boeien meenam naar de nu heroverde stad.
In het paleis, dat gestaan moet hebben op de plek van de huidige kasbah van Constanine, wierp koningin Sofonisba zich aan de voeten van haar voormalige verloofde en smeekte hem om haar te doden, liever dan dat zij, een Numidische koningin, in Romeinse handen zou vallen. U voelt al aankomen wat er gebeurde: prins Massinissa viel als een blok voor haar schoonheid. Amore captivae victor captus, noteert Livius. Scipio was de eerste die Massinissa als koning erkende. Tot de geschenken die hij hem gaf behoorde een ivoren scepter, en er zal zijn gegrinnikt om het feit dat die in het Latijn een scipio heet.
Althans, zo luidt het romantische verhaal. Er zijn prozaïscher redenen te noemen voor het huwelijk. Nu Syfax was verdwenen – hij zou in Italië sterven – was Sofonisba de wettelijke heerseres over West-Numidië; door haar te trouwen, liet Massinissa aanspraken gelden op die gebieden. Het huwelijk was dus politiek noodzakelijk. De nieuwe koning en koningin leefden echter niet lang en gelukkig. Scipio vertrouwde Sofonisba niet, waarop Massinissa haar de gifbeker bood, die ze inderdaad dronk.
Dat was het onromantische einde van een dame die altijd een pion was geweest in een machtsspel waarop ze geen vat had. Er moeten in de Oudheid honderden prinsessen zijn geweest met vergelijkbare carrières, maar Sofonisba is een van de weinigen die een naam heeft behouden.
Koninklijk fokvee, kent U die uitdrukking ?
Ondertussen geniet ik van jullie prachtig-interessante rondreis, terwijl hier de regen van de ramen druipt.
“een reeks gebeurtenissen uit de Tweede Punische Oorlog die even beroemd als complex zijn”
Met het aloude politicologische principe “de vijand van mijn buurman is mijn vriend” komen we een heel eind.
Ik sluit me bij MMF aan.
Weer eens een blog over iemand waar ik nog nooit van gehoord had. wat leuk.
Dus ga je verder lezen. En dan kom je ook andere opvattingen tegen. Vooral de Spaanse wikipedia schetst een veel actievere persoon, een die voortdurend het belang van Carthago op het oog had. Zich baserend op Appianus, Cassius Dio, Plutarchus en Diodorus Siculus. Maar ook de Engelse vermeldt dat historici haar tegenwoordig veel meer als een zelfstandige actor zien dan als een pion.
Plutarchus wordt in beide versies als bron gebruikt om uit te leggen waarom zij uiteindelijk de gifbeker dronk. Scipio zag haar als kundig belangenbehartiger van Carthago en vreesde dat zij Massinissa weer in het Carthaagse kamp zou krijgen. Het is immers bekend dat je in een oorlog beter de zwakkere partij dan de sterkere kunt steunen, omdat je dan na de overwinning als bondgenoot veel sterker staat. Scipio stond er daarom op dat zij aan hem uitgeleverd zou worden, en zij nam liever de gifbeker dan in Romeinse handen te vallen.
Wat te denken van ene Emma, die als 20-jarige werd uitgehuwelijkt aan een ouwe zak van koninklijke bloede? Toegegeven, voor haar liep het iets minder dramatisch af.
Voorlaatste alinea: koningin ipv. koningon. Staat net even beter.
Emma was helemaal niet zo onwillig hoor. Willem had eerst haar oudere zus op het oog trouwens.
Ben ik nu heel erg dom, maar waarom had Sofonisba recht op Syfax troon? Waren er al kinderen? Had Syfax geen mannelijke verwanten?
Dat Emma gewoon een keurig opgevoed meisje was dat de oude man niet met lege handen wilde laten vertrekken, is de ene opvatting. De andere is dat het kleine Waldeck-Pyrmont nogal verarmt was – de kosten voor Schloß Arolsen waren een beetje uit de hand gelopen. Een voordelig huwelijk werd niet afgeslagen, denkelijk.
Mijn oude grootmoeder was een zeer zelfstandige Friese boerendochter die de Koningin-Regentes hoog in het vaandel had. NB: Von Waldeck-Pyrmont was verheven tot Reichsfürst.
Het sluit elkaar allemaal niet. Ze werd in ieder geval wel mooi een koningin.
“Het was de scène van…” Sinds wanneer schrijf je je geweldige blog in het Engels?
Ik moet zeker weer oogjes tekenen…