Een vijand verslaan is één ding, het gebied pacificeren een ander. Traditioneel werkten de Romeinen in nieuw-verworven gebieden samen met de bestaande elite, die enerzijds het prestige had om haar onderdanen te bewegen Romeinse maatregelen te aanvaarden en anderzijds op de Romeinse steun aangewezen was om aan de macht te blijven.

Meestal koketteerden de notabelen met hun vriendschap met de machthebbers, zodat de uiterlijke vormen van de romanisering, zoals de beheersing van Latijn of Grieks, al gauw waarneembaar werden. Wie hogerop wilde, nam dit over, en binnen een generatie of twee, drie kon een gebied onherkenbaar veranderd zijn.

In Judea faalde dit mechanisme. De elite die de Romeinen in 6 na Chr. had welkom geheten was behulpzaam geweest, maar de hoge belastingdruk had het volk tot onrust gebracht. Daar kwam nog bij dat de joodse godsdienst het mogelijk maakte klachten te verwoorden op een religieuze wijze die door de Romeinen niet werd begrepen. Na de verwoesting van Jeruzalem in 70 na Chr. moesten de pacificatie en romanisering opnieuw beginnen, en er was geen elite om mee samen te werken.

Er waren nog altijd opstandelingen, zoals de Sicariërs die Masada bezetten, een fort op een rotsplateau tussen de woestijn en de Dode Zee. Het verhaal van hun ondergang is bekend uit de Joodse Oorlog van Flavius Josephus: ze pleegden liever collectief zelfmoord dan dat ze in handen vielen van de legionairs van X Fretensis, die het fort na een moeizame belegering bestormden. Josephus beweert dat het ging om een groep onverbeterlijke Joodse verzetsstrijders, hoewel hij elders vertelt dat er ook niet-Joodse Sicariërs waren. Ook het feit dat Masada nergens in de rabbijnse literatuur staat vermeld, suggereert dat de belegerden minder Joods waren dan Josephus suggereert.

Het enige element uit zijn verhaal dat uit een andere bron bevestiging heeft gekregen, is dat de Sicariërs onafhankelijk wilden blijven en erop rekenden dat de regio binnen afzienbare tijd inderdaad van de Romeinen bevrijd zou zijn. Het bewijs daarvoor is de echtscheidingsakte van een zekere Miriam, opgesteld in Masada en gedateerd “in het zesde jaar van de onafhankelijkheid”. De klerk die het document opstelde moet hebben gedacht dat deze dateringsformule ook elders erkend zou worden.

Het concrete nut van de inname van Masada was gering. Een eenheid ruiters zou voldoende zijn geweest om ervoor te zorgen dat de Sicariërs niemand lastigvielen, zich niet konden bevoorraden en hun fort vroeg of laat zouden verlaten. De moeizame constructie van een belegeringsdam en de bestorming van het fort dienden dan ook geen militair, maar een daaraan verwant belang: propaganda. Het Romeinse prestige was aangetast door de burgeroorlog van 69 na Chr. en de langdurige strijd om Jeruzalem. Het kon geen kwaad de wereld te tonen dat voor de legioenen geen berg te hoog was.

Toen het fort viel, was een deel van de oorzaken van de onrust weggenomen. De keizer beschouwde Judea als privébezit en had dus geen belang meer bij de hoge belastingen, aangezien dat geen pachters overliet voor zijn land. De permanente aanwezigheid van het Tiende Legioen betekende bovendien dat elk jaar ruim 300 talenten werden geïnvesteerd in de Judese economie. Voor het eerst waren belastingen en overheidsbestedingen enigszins in evenwicht.

Ook op ideologisch vlak waren er ontwikkelingen die tot grotere rust leidden. Een van de farizese leiders, Johanan ben Zakkai, begon in het havenplaatsje Javne een academie om nieuwe leraren op te leiden. Voor het eerst ontstond er een reguliere opleiding en de oude aanspreekvorm rabbijn, “meester”, werd nu een formele titel.

Het in Javne geboren rabbijnse Jodendom zette zich af tegen dat andere Jodendom, dat van de christenen. Uiteraard waren er zaken waarover men het eens was: nu vergeving voor zonden niet meer verkregen kon worden door een offer in de tempel, kon men het beste aalmoezen geven en goede werken verrichten. Verder was men het erover eens dat met de Romeinen moest worden samengewerkt. Maar waar de christenen doorgingen met het bekeren van buitenstaanders tot het monotheïsme, begonnen de rabbijnen te benadrukken dat men vooral door afstamming Joods was en werd de missionering gestaakt. En waar de christenen beleden dat hun stichter de messias was, moesten de rabbijnen niets hebben van messianisme. Van Johanan ben Zakkai is een mooie uitspraak bekend:

Als je een loot in de hand hebt en op het punt staat die te planten, en iemand komt je zeggen dat de messias eraan komt, maak dan eerst je werk af.

Dit was een Jodendom waar ook de Romeinen iets mee konden en ze lijken al het mogelijke te hebben gedaan om dit farizeïsme de wind in de zeilen te geven. De meest opmerkelijke bekeerling was Josephus, die zich in zijn hoofdwerken vaak hatelijk uitlaat over deze stroming, maar in zijn aan het eind van de eerste eeuw geschreven autobiografie op de proppen komt met de mededeling dat hij van jongs af aan farizee was geweest. Een donderslag bij heldere hemel kan zijn trouwe lezers niet meer hebben verbijsterd, maar Josephus wist uit welke hoek de wind waaide.

***

Het sterrenkind uit de titel is Bar Kochba, de messias die in de jaren 132-136 actief was. Wordt vervolgd.