Sentoöus was schipper op de Nijl. Hij leefde in de Romeinse tijd – ergens tussen het midden van de eerste eeuw v.Chr. en de vierde eeuw na Chr. – en voer heen en weer tussen Ptolemais Hermiou en het iets stroomafwaarts gelegen Antaeopolis. We weten verder niets over hem, al zal hij behalve Egyptisch wel Grieks hebben gesproken, want zijn grafsteen, hierboven, is gesteld in die taal. Die grafsteen noemt ook wat familieleden. De Griekse tekst is hier en de vertaling is:
Bied ons hulp, Heer Sarapis, want Besis de Oudere en Besis de Jongere, de twee zonen van stuurman Sentoöus uit Ptolemais, en Besis de Kanomaker, de broer van hun moeder, zijn vermoord in de haven van Pouchis bij Antaeopolis toen hun schip in brand werd gestoken.
De stamboom is wat ingewikkeld maar als ik het zo lees was Sentoöus getrouwd met een vrouw die al een zoon Besis had, kreeg het echtpaar een zoon die ze eveneens Besis noemden, en had de vrouw ook een broer die Besis heette. Dat oogt wat onpraktisch maar in de oude wereld kwam dit vaker voor. Een vader kon zijn kind zijn eigen naam geven, zoals de Theon die ik hier noemde, of een eerste kind vernoemen naar zijn eigen vader en het tweede naar zijn schoonvader. Als de vader van Sentoöus’ vrouw Besis heette, en Besis de Kanomaker diens eerste zoon was, en als de twee andere Besissen tweede zonen waren van de vrouw uit een eerste en een tweede huwelijk, is er niets vreemds aan de hand.
Persoonlijk terzijde: ooit logeerde ik in een Grieks dorp waar drie broers een huis deelden en alle drie een dochter hadden die ze vernoemden naar de grootmoeder. Zo waren er vier Athanasia’s in dat huis en ik heb een week lang kunnen observeren hoe – als er twee Athanasia’s in de kamer waren – de jongste automatisch door iedereen Athanasoula werd genoemd, tenzij de moeder het woord had, want die gebruikte die naam voor haar eigen dochter. Waren er drie naamgenotes, dan heette de jongste Mikri.
Terug naar de drie vermoorde Besissen. Op het reliëf staan ze afgebeeld, met links de jakhalsgod Anubis, die hen voorleidt bij Osiris – de Egyptische godheid die de Grieken Sarapis noemden. De drie mannen doen een beroep op Osiris’ gerechtigheid en na al die eeuwen is de woede van Sentoöus en de naamloze vrouw nog altijd navoelbaar.
[Met dank aan Bill Thayer]
PS
Overigens nog even een vervolg op mijn stukje over de Limburgse en Nijmeegse twisten. Ik weet ineens waaraan die niet ter zake doende Nijmeegse reactie (“wij zijn de oudste stad”) op de al even curieuze claim van Heerlen het oudste gebouw van Nederland te hebben me aan doet denken. Toen in 1975 Rufus Dingelam de Nobelprijs kreeg voor de synthese van N-Ethyl-8-hydroxytetrahydrochloropheenhydrochloride – u weet wel, de derde witmaker – was een van zijn collega’s er als de kippen bij om te zeggen dat hij de eerste zwartmaker had ontdekt. En zie verder dit stuk in De Volkskrant van zaterdag.
N.a.v. Besis(sen) Mijn grootvader heette Antoon Valckx. Van vijf van zijn zes zonen hebben de kinderen, 5 jongens plus één dochter, ook de voornaam Antoon(Antonia) gekregen. En we leven alle zes, al zijn we niet al te jong meer. Dit vernoemen is dus nog steeds geen uitgestorven gewoonte. Mijn grootvader woonde in Oostrum(Lb) Zie 400 jaar Familie Valckx.
Voor de uitvinding van de burgerlijke stand werd er vaak gebruik gemaakt van het patroniem, de vernoeming naar de vader. In kleine gemeenschappen kende iedereen immers iedereen. Ingewikkelder werd het als er in een ander gezin nog een Jan Jansz werd geboren. In de Zaanstreek woonden heel wat Jannen, Pieten, Klaasen, Keesen en Gerritten. Om het spul op het dorp uit elkaar te kunnen houden, bij de vraag ‘Nôh, van wie ben jai d’r ien?’, werd dan ook nog de naam van opa toegevoegd, bijv. Jz, Pz, Klz, Kz, Gz. Overigens komt het gebruik van de patronimicus niet meer voor en vinden we ze alleen nog in versteende vorm in namen als Jans(s)en, Pietersen, Klaas(s)en, Kees(s)en en Gerritsen, al of niet voorzien van de extra toevoeging van opa’s naam. Dat dan weer wel. Houden we de traditie toch nog een beetje levend…
Wel een heel zuinige conclusie in de Volkskrant.
Een stenen Romeins stenen gebouw vertegenwoordigt veel meer dan alleen het bouwmateriaal: het toont pure rechthoekige vlakken zoals nog nooit eerder vertoond in deze streken. Het is zichtbare meetkunde en straalt een aantal abstracties uit die hier onbekend waren in de wereld van de organische vormen.
Met Karen Jeneson ben ik nog veel zuiniger:
“‘Het is een semantische discussie.”
Dat is een beschaafde term voor geneuzel.
Geheel voorspelbaar is uw alinea (beginnend met “een stenen Romeins ….” dan ook totaal irrelevant voor de vraag naar de oudste, mooiste, geweldigste, indrukwekkendste of wat dan ookste. Of eigenlijk andersom – het oudste gebouw of niet, uw alinea is interessanter dan al het geneuzel bij elkaar.
Rustig Frank. Het is een mooi weekend.
Als je van storm houdt wel, ja.
Ja, na herlezing moet ik toegeven dat mijn reactie ongelukkig is. Ik erger me aan de malloten, die de titel “oudste gebouw” zo belangrijk vinden en de VK die er nog een artikel aan wijdt ook. Stom gedoe.
Het is de factcheckrubriek. Men controleert een bewering. De betekenis blijft daarbij wat achterwege. Dat is een bekende zwakte van het genre.
“… vader kon zijn kind zijn eigen naam geven, zoals de Theon die ik hier noemde, of een eerste kind vernoemen naar zijn eigen vader en het tweede naar zijn schoonvader.”
Wat betekent “kon” in dit verband? “Kon” hij dan niet evengoed zijn beide zoons dezelfde voornaam geven, zoals gebeurde bij je Griekse gastgezin? Dan hoeft er geen sprake te zijn van een eerste en een tweede huwelijk.
In het Griekse gastgezin waren drie vaders, niet één.
O jee, daar had ik overheen gelezen.
Ik denk niet dat het hier bij Osiris om gerechtigheid na de moord op de overledenen ging.
Het hart van de overledenen in casu werd hier gewogen. Het was de taak van Anubis de weegschaal af te stellen. Dit ging gepaard met allerlei bezweringen en formules. Het is een standaard afbeelding.
(Het boek van het voortgaan bij dag, Egypte)
In de familie Kroeze kreeg de oudste zoon de voornaam van opa en zo verder. Bij ons was dat afwisselend Gerardus ,Johannes,Gerardus enz. Zou ik ooit kinderen gehad hebben en ook nog een zoon, had ie Gerardus geheten. Dit ter aanduiding van de stamvader, hij die het geslacht voortzette. Als mijn grootvader eens wat centen uitdeelde kreeg ik als oudste een keer 21 cent, mijn 2 jaar jongere broer 14 cent en mijn jongste broer 7 cent. Of daar een betekenis achter zit is mij onbekend, 21, 14 , 7. Er zit een lijn in weliswaar, maar toch.
Was Sarapis (Serapis) niet eerder een Hellenistische godheid samengesteld uit Osiris en Apis (‘Osarapis’), dus niet gelijk te stellen aan Osiris alleen?
Een zonne-,hemel- en onderwereldgod, waarvan de cultus door Plolemaeus ! Soter werd ingesteld. Hij ‘ving’ hiermee dus Zeus, Hades en Helios.
Een mooi voorbeeld van syncretitische religieuze machtspolitiek?
Dat klopt als een bus.
Zijn de drie Besissen vermoord ’toen hun schip in brand werd gestoken’? Wie zal het zeggen, maar ik ben er niet van overtuigd dat hun grafsteen dat beweert. Heer Sarapis wordt aangeroepen vanwege het feit dat de Besissen door moord om het leven zijn gekomen. En in een soort verontwaardiging voegt de schrijver daaraan toe: ‘en ze hebben ook nog hun schip in brand gestoken!’ Er is ongetwijfeld een relatie tussen beide gebeurtenissen (die ‘ze’ zullen wel de moordenaars zijn geweest), maar de tekst zegt dus niet dat de Besissen omkwamen bij de brand op hun boot. En verder vraag ik me, met Rob van Dam, af of Besis de Oude en Besis de Jonge toch niet gewoon broers geweest kunnen zijn.
En verder vraag ik me, met Rob van Dam, af of Besis de Oude en Besis de Jonge toch niet gewoon broers geweest kunnen zijn.’
Bij vraag sluit ik me aan. We weten het niet…
En terwijl Groningen zich in het echt niet op Dingelam’s nobelprijs kan beroemen, heeft die universiteit zich wel belachelijk weten te maken met de hooggeleerde zwartmaker die in Onder Professoren opgevoerd wordt als drs. Tamstra.
Volgens prof dr B. J. O. Zomerplaag, hoogleraar in de vergelijkende natuurwetenschap aan de Rijksuniversiteit te Groningen, is Onder professoren géén sleutelroman. 😉
Literatuurwetenschap!
Overigens is het zéér onwaarschijnlijk dat een literatuurwetenschapper zo leesbaar zou schrijven als die Zomerplaag.
Ik herinner me dat Onder Professoren bij uitkomen nogal werd bekritiseerd, maar toen ik het een tiental jaren een keer las vond ik het erg leuk. Door gebrek aan kennis kon ik het niet als sleutelroman lezen, alleen als beschrijving van academische benepenheid ….
Dan heb je Zomerplaag’s nawoord niet gelezen.
Allemaal leuk en aardig, maar nu weet ik nog steeds niet wie het gedaan heeft! Was het een vergismoord? Was er een moordenaar op Besis afgestuurd die ineens drie mannen van die naam aantrof en besloot ze allemaal maar koud te maken en het schip in de hens te steken? Was de concurrentie in de Egyptische scheepvaart destijds zo moordend of was het iets in de relationele sfeer? Waar is Hercule Poirot als je hem nodig hebt?