In Pompeii, zo meldt ons dit weekend de Britse kwaliteitskrant The Guardian, is ontdekt dat de Romeinen het recyclen hebben uitgevonden. Ik durf te wedden dat de meeste mensen koppensnellers zijn, dat ze het op zich aardige artikel niet hebben gelezen en dat ze alleen de uitvinding van het recyclen hebben onthouden. Een leuk weetje. Binnenkort, als de pubs weer open zijn, zal iemand het bij zijn biertje tegen iemand anders zeggen. Zo komen de misverstanden in de wereld. Hier te lande pompten de media onlangs de wereld in dat het Thermenmuseum het oudste gebouw van Nederland was (alleen waar bij een specifieke definitie van gebouw), dat Nijmegen de oudste stad van Nederland was (negentiende-eeuwse kletspraat) en dat de Romeinen al het homohuwelijk kenden (te eenvoudig).
Voor het goede begrip: de kop in The Guardian is onzin. Elke cultuur recyclet. Om het tot de Oudheid te beperken: elk archeologisch museum toont wel een Griekse pot die met wat krammen is gerepareerd, het meisje van Yde droeg een mantel die was versteld, in de muren van het Circus van Maxentius aan de Via Appia zijn oude kruiken verwerkt – zie de foto hierboven – en elke boer verpulverde scherven om te mergelen. Kortom, iedere samenleving recyclet en de Romeinen hoefden niets uit te vinden. De enige samenleving met autokerkhoven, metershoge vuilnisbelten en kernafvalopslagplaatsen is de onze; dat wij een circulaire economie aan het uitvinden zijn is in feite een terugkeer naar normaliteit.
Goedkope frames
Zoals ik al zei was het artikel over Pompeii op zich aardig genoeg, maar de journalist heeft gekozen voor een gemakzuchtige presentatie: deze of gene vondst is de eerste van een bepaalde categorie. Dat is een vrij gebruikelijke manier om nieuws te framen. Een ander voorbeeld van dit weekend was “Pasta finds its roots in ancient Greece”. Het is onzin, dat weet u al als u de ondertitel “historians prove through texts” hebt gezien, maar bij veel mensen zal het idee blijven hangen.
Er zijn meer goedkope frames. Als er in Emmen nog een hunebed wordt gevonden, zal de stad gegarandeerd “het Pompeii van Drente” heten, zoals Akrotiri het Pompeii van de Egeïsche Zee is, Migdal het Pompeii van Galilea en Ezinge het Pompeii van het noorden. Ik hoef u niet te attenderen op het aantal keren dat een vondst “een schat” is, op de tientallen malen dat een “mysterie” is opgelost is of op de stereotype aanduiding van een nederzetting als “lost city”. Twee jaar geleden liepen er weddenschappen dat een krant als De Gelderlander zou koppen dat uit DNA-onderzoek bleek dat mevrouw Pieterse aan de Nijmeegse Sint-Annastraat afstamde van een Romeinse soldaat, en hoewel het zover niet is gekomen, heeft de Schager Courant wel een artikel geplaatst dat iemand met Wieringse voorouders Vikingbloed had.
Vondsten versus archeologie
Het eigenlijke probleem is dit: archeologienieuws gaat vaker over vondsten dan over archeologie. Toen onlangs bij Valkenburg hout werd gevonden van de Romeinse weg langs de Rijn, stond daarop de naam van de eenheid die deze weg had gebouwd. Dat werd als een belangrijke ontdekking gebracht, hoewel niemand ooit heeft gedacht dat de heirbaan niet door het leger zou zijn aangelegd, hoewel allang bekend is wanneer die weg is geconstrueerd en hoewel niemand ooit de vraag heeft gesteld welke eenheid verantwoordelijk was voor welk baanvak . Het is leuk dat we het nu toch weten, daar niet van, maar het gaat over een vondst en niet over de archeologische vragen: hoe weten we dat deze weg deel uitmaakte van een grens? wat is de meerwaarde van al die nadruk op de limes? wat valt überhaupt te weten over het Romeinse bestuur van de Lage landen?
Dat archeologienieuws vaak helemaal niet gaat over archeologie maar over vondsten, is schadelijk. Ik krijg elke maand wel een mailtje van iemand die zegt “als dit archeologie is, mist het intellectuele diepgang”. En dan leg ik steeds weer uit dat archeologie gaat over meer dan alleen vondsten.
Oninformatieve informatie
Er zitten aan deze miscommunicatie twee kanten. Eén is de zender. Ik denk dat weinig archeologen in de gaten hebben hoe sceptisch de meer geïnteresseerde burgers worden. Ik hoor weleens een archeoloog of een historicus zeggen dat je toch de aandacht moet trekken, maar ik krijg zelden een antwoord als ik dan vraag waartoe de aandacht wordt getrokken en wat ze doen om mensen, nu de aandacht er eenmaal is, echt iets bij te brengen. Ik zou archeologen en beleidsambtenaren adviseren eens een jaar lang publieksvragen te beantwoorden. Ik beantwoord er ongeveer dertig per week, ruim duizend per jaar. Dan heb je vrij snel door dat je niet kunt volstaan met informatie over vondsten.
Daarnaast is er de pers, die niet voldoende weet wat ze niet weet. De algemene redacties begrijpen sowieso niet hoe ze met archeologie moeten omgaan, de wetenschapsredacties zijn beter in de medische en exacte wetenschappen dan in de geesteswetenschappen. Mij blijft verbijsteren dat toen Tije de Jong van de UvA een oplossing bood voor de problematiek van Mesopotamische Midden-Brons-chronologie, er geen enkele aandacht voor was, hoewel dit onderzoek even fundamenteel en niet ingewikkelder was dan de majorana-deeltjes en de quantumverstrengeling waar destijds wél aandacht voor was. In feite zegt de pers dat fundamenteel deeltjesonderzoek belangrijker is dan fundamenteel oudheidkundig onderzoek en voor die keuze is noch een wetenschappelijke noch een journalistieke rechtvaardiging.
Overigens zeggen oudheidkundigen die overdrijven eveneens dat hun onderzoek onbelangrijk is. Als ze hun eigen onderzoek serieus zouden nemen, hoefden ze het niet anders te presenteren dan het was.
Kortom
De pers begrijpt de geesteswetenschappen niet en reduceert ze tot leverancier van leutige, makkelijk te framen feitjes. De Grieken vonden pasta uit. Archeologen begrijpen de structuur niet waarmee je mensen naar echte informatie leidt en reduceren hun vak van de weeromstuit dus ook maar leutige, makkelijk te framen feitjes. Nijmegen was de oudste stad. Het geïnteresseerde publiek denkt: daar valt intellectueel niks te beleven. De staatssecretaris denkt: wat moet ik met musea vol opgegraven potten en pannen? Mijn kristallen bol zegt: wanneer na de coronacrisis een nieuw normaal ontstaat, zal de archeologie in het verdomhoekje zitten.
[Morgen blog ik weer verder over misverstanden uit het mijn boekje Spijkers op laag water. Die idiote nieuwsberichten van dit weekend vond ik wel een leuke onderbreking. Over het ontstaan en de verspreiding van misverstanden schreef ik trouwens ook dit stuk.]
Wij hebben de vuilnisbelten ook niet uitgevonden, hoor. Monte Testaccio, waarmee ik ook niet beweer dat de Romeinen het stort uitvonden.
Elke cultuur maakt een onderscheid tussen “kan ik nog iets mee” en “weg ermee, ik koop wel een nieuwe”. Onze cultuur is wel de eerste die dankzij de industrialisering zo erg op het laatste inzette, helaas.
Ik meende dat Testaccio er was om materiaal voor hergebruik klaar te hebben, zoals het Circus van Maxentius dus.
Ik denk dat Dirk gelijk heeft. Ik meende met “metershoog” het verschil tussen onze samenleving en de antieke wel te hebben aangegeven, maar die Romeinse schervenheuvel is een goed tegenvoorbeeld. Het is ook niet uniek. Het Kruisvaarderskasteel van Sidon staat op een enorme bult van schelpen en slakkenhuizen.
En het is nog tamelijk recent ook. Ik heb als kind nog in gestopte sokken rondgelopen. De wegwerpgewoonte is niet aan de industrialisatie te danken. Die vond in Nederland in de tweede helft van de 19e eeuw plaats en bij jullie nog minstens een halve eeuw eerder. De wegwerpgewoonte valt samen met de toename van de dienstensector.
Nee hoor, de wegwerpgewoonte is het logische gevolg van de liberaal-kapitalistische ordening, waarin consumptietoename de hoogste norm is. Wegwerpen iverhoogt het bruto nationaal product; herstellen en recyclen niet..Dit gaat heel ver. De levensduur van allerlei verbruiksartikelen is de afgelopen decennia geleidelijk verkort. Hoe eerder dingen kapot gaan, hoe eerder mensen nieuwe spullen kopen, hoe hoger het bnp. Een andere variant is het verpakken van artikelen in zoveel mogelijk plastic. Rookworsten hebben tegenwoordig bijna altijd een dubbele verpakking.
Repareren is iets anders dan recyclen.
Een gestopte sok is gemaakt, pas als je van een sok bv een handpop had gemaakt, ben je met recyclen bezig.
En laat me raden wat de relevantie hiervan is voor mijn conclusie?
Hmmmm
Nul komma nul.
Het niveau Margriet niet waardig.
Ben je nou nog steeds boos dat iemand jouw kookrubriek met de Margriet heeft vergeleken?
Jammer dat onze eigen Nederlandse ultieme vorm van recycling dit jaar niet door kan gaan: de vrijmarkt! (Vorig jaar nog het boek De wereld der Romeinen gekocht voor vijftig cent!)
Is het niet: De wereld van de Romeinen (onder redactie van Andrea Giardina) ?
Er zijn een natuurlijk een heleboel boeken over de oude beschavingen met titels die op elkaar lijken. Die van mij is van J. F. Drinkwater en A. Drummond.
Kringloopwinkels zijn open hoor.
“Mijn kristallen bol zegt: wanneer na de coronacrisis een nieuw normaal ontstaat, zal de archeologie in het verdomhoekje zitten.”
Niet alleen de archeologie ben ik bang.
Ook de prehistorie had vuilnisbelten, meestal als keukenhopen of iets degelijk betiteld. Heel interessant, botjes, visgraten en ander eetafval, waarmee je het antieke menu kan vaststellen. Heel belangrijk natuurlijk.
Die potten in de muur van Maxentius kunnen overigens ook een akoustisch doel hebben gehad, of hebben gediend als baksteenbesparing. Ze zitten er wel erg netjes in.
Ik had die twee artikelen ook gezien. Dat Guardian stuk ging nog wel, maar dat andere stuk heb ik overgeslagen. Dat vertrouwde ik so wie so niet. Publicisten worden bedreigd door allerlei types waar we niet op zitten te wachten. Koppenschrijvers leven in een andere wereld en wekken zelden de indruk dat ze de tekst hebben gelezen. Vormgevers kunnen er ook wat van. Ik heb eens een vormgever meegemaakt die meer typefouten produceerde dan er in de oorspronkelijke tekst stonden. Een tekst-redacteur kan ik wel waarderen hoewel die soms te veel hun eigen gang gaan. Maar niemand schrijft volmaakt en hulp is altijd welkom. In Engelstalige boeken wordt zo’n iemand vaak uitvoerig bedankt. Het meest ontwapende bedankje dat ik ook ooit gelezen heb, is dat van William Dalrimple (een door mij zeer gewaarde schrijver) die in zijn boek The Last Mughul zijn toen elfjarige dochter Ibby bedankt die zichzelf had benoemd tot editor en haar vader er voortdurend op wees dat hij ’te veel woorden gebruikte’.
Ik hou mijn hart vast elke keer dat de media bericht over een nieuwe vondst, vooral wanneer deze de geschiedenis blijkbaar gaan herschrijven.
Kopt leuk, maar daarna hoor je er niets meer van, ook niet als iemand eindelijk te tijd neemt om de desbetreffende vondst eens goed te analyseren.
Ah, maar daar hebben we de Mainzer Beobachter voor. Als ik in de kop of in de eerste paar regels lees dat de geschiedenis herschreven wordt stop ik. Want als dat werkelijk zo is komt het al snel op deze blog te staan.
Zou je niet “onderdeel” dor “eenheid” vervangen? De eerste term is nogal algemeen en maakte de tekst onduidelijk. Of is ” eenheid” een anglicisme?
Waarom ook niet? Gedaan.
Volgens mij denk jij dat de wereld vol zit met Cliff Clavins, die halfbezopen in een kroeg allerlei foute of verkeerd begrepen feiten en halve waarheden verkondigen. Was het maar waar, zou ik bijna zeggen, want dan was men in ieder geval nog bezig om kennis te vergaren; nu roepen ze meestal dat je dat toch ku t googlen…
ku_t moet kunt zijn. Jammer dat je hier niet kunt verbeteren in geval van een typfout.
Maar soms is een typfout heel veelzeggend.
Jona, dat was best een aardig artikel in de Guardian. Ja, de kop had anders gekund maar het is dan ook geen wetenschappelijke publicatie. Ik vind het alleen maar goed dat een publiekskrant aandacht besteedt aan wat toch een vrij abstruus onderwerp is. Wil je aandacht? Dan moet je het vooral niet gaan hebben over bodemprofielen en dergelijke, lijkt me.
Dezelfde vermaledijde Guardian waagde het vandaag nogal prominent licht te werpen op een mogelijk belangrijke bijdrage van gewoon geïnteresseerden: zie https://www.theguardian.com/education/2020/apr/28/lost-henge-digging-archaeology-online-during-lockdown
Dus een beetje positiever mag misschien ook wel eens een keertje? Emmen heeft al drie hunebedden, maar niemand heeft ooit het een Pompeii van het Noorden genoemd. Dat komt misschien nog wel na de volgende ronde bezuinigingen, maar nu nog niet…
Mijn punt is niet The Guardian, maar hoe nieuws werkt: mensen lezen koppen. De kop moet dus ruwweg accuraat zijn.