Een tijdje geleden liet het Thermenmuseum in Heerlen in een hijgerig persbericht weten dat was vastgesteld dat het beroemde Romeinse badhuis het oudste gebouw was van Nederland. De bewering is waar, mits je een heel specifieke definitie van gebouw hanteert. De Heerlenaren konden echter redelijkerwijs verwachten dat die nuance in de media zou wegvallen. Ik blogde er destijds over dat ik het een vreemde gang van zaken vond.
Een hype die niet nodig was
Nu ik het rapport Roman Bathing in Coriovallum lees, weet ik het zeker. De hype was nergens voor nodig. De onderzoeksresultaten waren interessant genoeg om te presenteren zonder overdrijving. Je kunt namelijk prima de puzzel tonen. Als voorbeeld neem ik de manier waarop museumconservator Karen Jeneson aantoont hoe oud het badhuis is.
Ze begint met de simpele erkenning dat er een probleem ligt. In de antieke badhuizen streefde men naar hygiëne, dus werd er opgeruimd en schoongemaakt en daarom was er weinig afval. Da’s mooi, maar dat maakt het voor archeologen lastig dateerbaar materiaal te vinden in een badhuis. Een c-transformatie, als u deftig wil zeggen dat antieke opvattingen over vuil en afval invloed hebben op wat archeologen aan materiaal vinden om te interpreteren.
Reihentyp
Wat we echter wel kunnen, is constateren dat het Heerlense badhuis behoort tot het zogenaamde Reihentyp. Dat wil zeggen dat de diverse ruimtes achter elkaar liggen: de oven, het heetwaterbad, het lauwwaterbad, het koudwaterbad en de kleedkamer. Reihentyp-badhuizen zijn in nogal wat Romeinse legerkampen gebouwd en omdat we de bewegingen van de diverse legereenheden redelijk kennen, is het mogelijk de ontwikkeling van dit type badhuis te dateren. Ze blijken wat jonger te zijn dan de Blocktyp-badhuizen, waarin de oven en de drie badruimtes samen een vierkant vormen.
Dat geeft een eerste aanwijzing. We kunnen echter preciezer zijn, want bij de Reihentyp-badhuizen zijn twee subtypen aan te wijzen. De wat oudere badhuizen – laten we zeggen: jaren veertig en vijftig van de eerste eeuw – hadden een opvallend grote kleedkamer, vervolgens een wat kleiner koudwaterbad, waarna de lauw- en warmwaterbaden weer wat breder waren. In de badhuizen die na pakweg 70 zijn gebouwd, zijn de ruimtes allemaal even breed. Omdat Heerlen behoort tot het eerste subtype, is een datering in de regering van Nero (r.54-68) aannemelijk, al valt iets eerder niet uit te sluiten.
Omgevingsvondsten
Deze conclusie wordt bevestigd door de vondsten uit de omgeving van het badhuis. Tijdens de regering van Claudius (r.41-54) nemen zowel het Romeinse luxe-aardewerk (het goed dateerbare terra sigillata) als de munten sterk in aantal toe. Dat duidt erop dat er toen heel snel heel veel meer mensen hier zijn komen wonen. Die zullen niet meteen een groot badhuis hebben neergezet. Een datering ten tijde van Nero of in de allereerste jaren na de Bataafse Opstand is dus aannemelijk.
Om het verhaal compleet te maken: het kolossale, bijna vijftig meter brede voorportaal en de twee sportvelden aan weerszijden van het badhuis zijn latere toevoegingen. In een nog latere fase, ergens in de derde eeuw, is de oven nog verplaatst.
Place to be
Was dit een moeilijk verhaal? Ik dacht het niet. Vond u het boeiend? De kiesheid verbiedt me die vraag bevestigend te beantwoorden, maar u heeft het stukje uitgelezen. Ik durf te stellen dat het uitleggen van een puzzel waardevoller is dan een bewering doen die alleen waar is als je een specifieke definitie gebruikt.
Enfin. Ik kan niet wachten om weer eens kijkje in Heerlen te gaan nemen. Met de opening van het Limburgs archeologisch depot, met de vestiging van restauratieatelier Restaura, met een vernieuwd museum, met het onderzoek waarvan we nu een rapport hebben en met een van de grootste Romeinse ruïnes benoorden de Alpen is Heerlen in Romeins Nederland simpelweg the place to be.
Wordt dus vervolgd, hopelijk snel.
Naschrift
Dat het binnen enkele uren zou worden vervolgd, was niet voorzien. Zie het volgende stukje. Ik heb een ander vervolg op het oog.
Een heel helder en boeiend verhaal. Gegeven de claim (oudste gebouw van Nederland, maar dan wel net niet over de grens, die er niet was in de oudheid) vraag ik mij af zijn er meer voorbeelden van gebouwen die rond dezelfde tijd gebouwd zijn.
“Ik durf te stellen dat het uitleggen van een puzzel waardevoller is dan een bewering doen die alleen waar is als je een specifieke definitie gebruikt.”
Bestond het persbericht van het Thermenmuseum dan louter uit die ene zin? Ik neem aan van niet.
Waarschijnlijk is een pakkende zin gekozen, en wordt het vervolgens nader toegelicht (zoals dus inderdaad zo blijkt te zijn).
U doet het zelf toch ook (“Een wonderlijk altaar uit Hatra”)? Een titel om te pakken, en vervolgens de nuancering in het stuk.
Ik zie nog steeds niet exact wat daar mis mee is, en denk zèker niet dat een meer “neutrale” of “zakelijke” titel meerdere lezers gaat opleveren…
Wat zou men anders kunnen melden.. “oudste stenen ruïne van Nederland”? of “Thermen in Heerlen mogelijk ouder dan gedacht”? (dit is geen cynische vraag).
Overigens lees ik het toch wel 🙂
Eén van de oudste Romeinse gebouwen in Nederland.
Er zijn nog wel meer formuleringen denkbaar.
Het is niet het aandacht trekken waar JonaL bezwaar tegen maakt, het is het overdrijven (hij gebruikt precies dit woord), het sensatiezoeken, het hijgerige. U meent vast, net als ik, dat dat beter past bij het non-schandaal van het koninklijk paar op vakantie in Griekenland.
Sensatiezoekerij gaat ten koste van de inhoud, ook in wetenschappelijke verslaggeving.
Het is ook wel interessant dat dit onderzoeksverslag (een uitgave van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) Engelstalig is. Het maakt meteen duidelijk wat de doelgroep voor de verspreiding van betere informatie is.
Ja. Cultuur wordt steeds meer iets achter gesloten deuren. Zie ook de laatste column van Maxim Februari, die erop wijst dat dit door corona nog erger wordt.
https://www.nrc.nl/nieuws/2020/10/20/mijn-intellectuele-aftakeling-als-project-a4016585
NRC zit voor niet abonnees ook achter gesloten deuren.
DEn dat terwijl Februari het slechts achter betaalmuren beschikbaar zijn van kranten als een van de oorzaken van zijn aftakeling noemt.. De ironie!
Goed stuk overigens.
Het is zeker de moeite waard om te bezoeken, ik was er vorig jaar nog even.
Je schrijft dat het aannemelijk is dat het badhuis in Heerlen dateert uit de tijd van keizer Nero. Persberichten n.a.v. het recente onderzoek noemen als datering de periode 63-73 na Chr. Op grond waarvan is men tot deze specifieke datering gekomen?
Ik beken dat ik die precieze jaartallen ook niet begreep. Maar ik wil snel naar Heerlen gaan en zal het daar vragen.
“… een van de grootste Romeinse ruïnes benoorden de Alpen …”
Natuurlijk niks mis met deze formulering, maar ik vraag me wel eens af of bij dit soort duidingen de ruïnes van de steen- en pottenbakkerij op de Holdeurn (Berg en Dal) niet vaak ‘vergeten’ worden.
Omdat we er nu niks van kunnen zien spreekt het misschien niet zo tot de verbeelding. Nooit in z’n geheel opgegraven geweest, maar volgens mij ligt daar een enorm industrieel complex onder de grond.
Ja, dat mag inderdaad weleens wat meer aandacht krijgen!
Om over de Hadrian Wall in Engeland nog maar te zwijgen. In Colchester, ooit de Romeinse hoofdstad van Britain, staan ook nog flinke Romeinse restanten. En aan het Romeinse bad in Bath kan Heerlen niet tippen.