Als een kandidaat-Kamerlid, Sidney Smeets van D66, je vraagt wat een volgend kabinet zou kunnen doen op het gebied van onderwijs, cultuur en wetenschap, dan probeer je een antwoord te geven. Hier dus wat almachtsfantasieën – wat zou ik doen als ik een regeerakkoord zou schrijven?
Om te beginnen: erkennen dat er een probleem is en dat dit een algemeen maatschappelijk probleem is. Er zijn talloze organisaties die wijzen op allerlei belangrijke kwesties, maar de kern van de zaak is onderschatting van het belang van kennis. Dit uit zich op allerlei manieren. Het kan gaan om talkshows die pseudowetenschappers ongestoord laten kletsen, het kan gaan om het gemak waarmee het kabinet bepaalt dat de musea twee weken dicht moeten, het kan gaan om universiteiten die hun inzichten verbergen achter betaalmuren, het kan gaan om een minister-president die geen sociologische verklaringen wil horen voor iets dat nou net een sociologisch vraagstuk is.
Minachting voor kennis is de kern van de zaak. Als een kabinet dat erkent, kan het maatregelen nemen.
Samenhangend beleid
Maatregel 1A: doop het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap om tot “ministerie van kennis en toekomst”. Dat oogt als kosmetische verandering, maar je toont zo dat kennis geen ergerlijke kostenpost is maar een renderende investering.
Maatregel 1B: herstel het ministerschap voor wetenschapsbeleid. Boy Trip was de laatste die deze functie bekleedde en sindsdien is er, zo krijg ik de indruk, geen voldoende doordacht beleid meer. De nieuwe minister van wetenschapsbeleid heeft als taak het ontwikkelen van een samenhangende visie op het delen van informatie, het verwerven van informatie en het continueren van informatie – ofwel overdracht, onderzoek en onderwijs ofwel de drie taken die de wetgever heeft neergelegd bij de universiteiten.
Maatregel 2: voer de discussie over de kenniseconomie nu eens met alle partijen. Dat de wetenschap de discussie over open access niet voert met de maatschappelijke organisaties, toont dat overheidsingrijpen noodzakelijk is.
Langere opleidingen
Maatregel 3: vooruitlopend op de discussie zou ik opperen dat de opleidingen verlengd moeten worden. Toen de HBS werd opgericht, waren er opleidingen van drie en vijf jaar, die later zijn uitgebreid tot vier en zes. Ik zie geen reden om dat niet opnieuw te doen. Welvarend als we zijn hebben we de middelen. De levensduur is bovendien met verschillende jaren gestegen en het is niet onbillijk een deel daarvan te gebruiken om jonge mensen de kennis en vaardigheden te laten verwerven om in een kenniseconomie te functioneren.
Verleng dus de basisschool en de middelbare school met elk een jaar. Zo verhinder je dat het huidige dilemma dat de ruimte die nodig is om het ene vak adequaat te geven, ten koste gaat van andere vakken.
Dat geldt ook voor het hoger onderwijs. Er is ons in de jaren tachtig een tweefasenstructuur beloofd die er niet in alle vakken is gekomen. Al ruim vijfendertig jaar maken we jonge mensen wijs dat ze wetenschappelijk voldoende gevormd zijn, wat alleen waar is als je de kwaliteitsnorm naar beneden bijstelt. Ik citeer mezelf:
Het is onzin dat een vier- of vijfjarige opleiding, waarbij studenten bovendien uren verspillen aan reizen, het wetenschappelijke niveau van pakweg 1980 zou hebben. Toen duurde een opleiding zes tot acht jaar en woonde een student in een universiteitsstad … En kom niet aan met rookgordijnen als zouden studenten vroeger hebben geluierd. Omdat we op campus woonden, konden we gewoon veertig uur per week studeren. En dat deden we.
Waarmee een maatregel 4 ook al is genoemd: investeer in studentenhuisvesting. Je mag ook in huisvesting in het algemeen investeren, trouwens.
Investeringen in kennis
Ongetwijfeld is er iemand die het bovenstaande niet goed heeft gelezen en vraagt wat dit moet kosten. Maar nogmaals: het zijn geen kosten. Het zijn investeringen. Het voorbeeld van de HBS toont dat het rendeert.
Ik wijs nog op twee forse bedragen waarvan ik het belang straks uitleg.
- Er moet iets worden gedaan voor de studenten die sinds midden jaren tachtig geen wetenschappelijke opleiding hebben gehad. Voer alsnog de tweede fase in en geef de gedupeerden kans hun studie af te ronden.
- Bad information drives out good. Herstel de schade die is ontstaan doordat betrouwbare informatie lag achter betaalmuren. Er moet overleg komen tussen wetenschap en maatschappelijke organisaties.
Wantrouwen
Ik schreef zojuist dat we het ministerie moesten noemen naar zijn voornaamste taak, kennis en toekomst, en zei dat dat klonk als een slechts kosmetische aanpassing. We verdenken tegenwoordig immers elk voorstel over onderwijs, cultuur en wetenschap.
Ik denk dat ons wantrouwen terecht is. Flink wat beleidsvoorstellen waren in feite bezuinigingen. De KNAW vergat collectief af te treden toen de minister het advies van de Commissie Van Rijn overnam. Er zijn subsidieaanvragen waarin als nieuw werd gepresenteerd wat allang is beproefd. De culturele sector is in handen van hobbyisten en lobbyisten. Het ministerie vraagt mensen die niet weten wat er in het onderwijs gebeurt om beleid te maken.
Hoe herstellen we het vertrouwen? Ik denk dat Maimonides dat goed zag: kom tot inzicht, erken openlijk je fout, compenseer de schade en schep de condities waaronder het niet opnieuw verkeerd kan gaan. Anders gezegd: committeer je er geloofwaardig aan.
Zou ik formateur zijn, ik stelde dus een minister voor wetenschapsbeleid aan. Zou ik informateur zijn, ik beloofde compensatie aan degenen die geen tweede fase kregen en kondigde overleg aan tussen wetenschap en maatschappelijke organisaties. Dan toon je dat je je er werkelijk aan committeert.
1/het kan ook gaan over het gedrag van onderwijsdirecties die extra toegewezen bedragen gebruiken om elkaar bonussen te verschaffen.
2/het kan ook gaan over de rol van de onderwijsbonden waar de leden van de directies (werkgevers dus ) en managements lid van zijn en die bepalen wat er in situaties zoals werkgevers/werknemers overleg, gebeuren gaat. Werknemers mogen geen lid worden van overleg/organisties van directieleden en managers……hierdoor is de ziektewet afgeschaft, is er geen loonverhoging gekomen, eigen belang eerst dwz toekennen bonussen, en de ww sterk ingekrompen. Advies; ga nooit in het onderwijs, hoog of laag werken…..
3/Of over het met een natte vinger becijferen van studenten en ons voortgezet onderwijs om zo beter voor de dag te komen in de kwaliteit onderzoeken in bv het NRC.
4/De discutabele rol van Inspecties en de diverse onderwijs commissies..
“Verleng dus de basisschool en de middelbare school met elk een jaar.:”
Dit doet me genoegen. Helaas gebeurt ook dit jaar weer wat al decennia lang gebeurt: de eindnormen worden verlaagd. Terwijl het voor middelbare eindexamenkandidaten en oudere studenten zo gemakkelijk had kunnen zijn: schrijf 2020-21 af. Laat iedereen die dat wil examens en tentamens afleggen. Wie slaagt: applaus, u gaat door naar de volgende ronde. Wie zakt of niet meedoet: niet getreurd, geen consequenties, volgend schoojaar opnieuw.
Wel heb ik nog een aanvulling, uiteraard geheel uit eigenbelang.
https://www.eenvoudigcommuniceren.nl/onderwijsinspectie-luidt-noodklok-toename-laaggeletterdheid-en-segregatie
De rechtvaardiging is hetzelfde:
“Laaggeletterdheid kost de maatschappij 1,13 miljard euro per jaar”
De nieuwe minister van Kennis en Toekomst dient al eerste prioriteit het basisonderwijs te hebben (investeringen daar renderen het langst), dan het middelbaar onderwijs en meteen daarna volwassenen. De cijfers lopen uiteen (googel “percentage laaggeletterden”), maar 15 tot 20% van de totale bevolking lijkt een redelijke schatting.
De echte realisten zijn de dromers die het grote plaatje blijven zien.
Maatregel 1a vind ik een typisch geval van Newspeak. Doet me denken aan het ministerie van Veiligheid en Justitie, naam die ingevoerd is onder druk van de PVV.
Maartregel 3 klinkt me sympathiek in de oren maar vergt een gedifferentieerde aanpak. Er zijn ook hele volksstammen die hun geluk niet in cognitieve vaardigheden vinden, waarvoor een twee jaar langere “opsluiting” in de schoolbanken een averechts effect heeft. Het is mijns inziens ook mogelijk om kinderen tot voldragen staatsburgers op te voeden, met voldoende kennis om zich in de samenleving overeind te houden, in een korter tijdsbestek. Denk aan de MULO tot in de 60-er jaren.
Interessante ideeën. Ik ben niet overtuigd van het voorstel om het leerplichtonderwijs met twee jaar te verlengen.
1) Er zijn heel wat kinderen/jongeren voor wie het huidige systeem al te lang is. Zij hebben vroeger de mogelijkheid nodig om op een andere manier te groeien. Maak wel zeker de hogere opleidingen langer, zowel de theoretische als de meer praktijkgerichte zoals lerarenopleiding.
2) Geen tegenargument, maar aanvulling: indien je verlengt, zullen ook de indelingen lager/secundair anders ingevuld moeten worden. Ik zie het niet onmiddellijk gebeuren, tieners van 13 op onze speelplaats erbij.
Ik zou eerder pleiten voor een andere invulling van de bestaande periode van leerplichtonderwijs waarbij de nadruk weer meer komt te liggen op kennis met ruime aandacht voor de wetenschappelijke methode. Dat veronderstelt uiteraard een aanpassing van eindtermen en lerarenopleidingen, om maar te zwijgen van de maatschappelijke inspanningen om de randvoorwaarden van goed onderwijs aan te pakken. Onlangs bestond een pedagoog het erin de eindtermen het enige en meest directe instrument van de overheid te noemen om de klaspraktijk te beïnvloeden. Dat is flauwekul: de overheid kan veel meer invloed uitoefenen op mijn klaspraktijk door een degelijk beleid op vlak van armoede, integratie en schoolinfrastructuur.
In het stukje komt de term “kenniseconomie” voor.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Kenniseconomie
“Het is een maatschappij waarin de productiefactor kennis een steeds belangrijkere plaats inneemt ten opzichte van arbeid, natuur en kapitaal (de drie traditionele productiefactoren).”
Kennis dus als productiefactor. Dat is de reden waarom we WOinActie hebben, dat gaat over kennis die er niet meteen als een productiefactor uitziet.
In maatregel 2 gaat het erom “om jonge mensen de kennis en vaardigheden te laten verwerven om in een kenniseconomie te functioneren.”
Wat betekent dat dan?
Belangrijker dan een langere basisschool- en middelbare schooltijd vind ik het weer mogelijk maken van meerdere routes richting hoger onderwijs. Vroeger was een route als (LTS-)MTS-HTS en dan eventueel Universiteit nog behoorlijk goed mogelijk. Nu is het vrijwel onmogelijk om van bv MBO naar HBO te komen. Ook moeten allerlei vormen van zij-instromen veel beter mogelijk worden.
En wat betreft wetenschapsbeleid: de nieuwe minister moet zo snel mogelijk de betaalmuren slopen. Wat nog een lastige klus zal zijn.
Het valt me op dat in jouw ‘Educatieve fantasieën’ die zouden moeten leiden tot een ‘nieuw regeerakkoord’, geen enkele keer het woord ‘opvoeding’ valt. Dat is merkwaardig, want ‘educatie’ komt toch van ‘educare’, Latijn voor ‘opvoeden’…
Bij educatie gaat het dus niet alleen om de uitmuntende overdracht van kennis en vaardigheden, maar ook om wat we daar vervolgens mee doen. De kwaliteit van onze opvoeding bepaalt de kwaliteit van ons bewustzijn en dus de kwaliteit van wat dat bewustzijn via ons handelen voortbrengt, namelijk de wereld die wij creëren. En daarmee is het niet zo best gesteld…
Onze opvoeding bestaat uit conditionering. Leren is conditioneren. Dat is noodzakelijk, we leren immers door herhaling. Maar psychologisch vindt ook conditionering plaats. We worden namelijk geconditioneerd tot egocentrische persoonlijkheden die denken dat ze een individu temidden van individuen zijn, waarom het leven draait. Dat leven is op alle niveaus verdeeld, uiterlijk en innerlijk, omdat we verdeeld denken. En daarvan zijn we ons niet bewust.
We weten van alles en nog wat over van alles en nog wat, maar wat weten we eigenlijk feitelijk van ons zelf? Niks. Zelfkennis – laat staan zelfinzicht – maakt geen deel uit van onze opvoeding. En dat zou wel zo moeten zijn!
Is het mogelijk dat we onze kinderen opvoeden tot vrije, onafhankelijke mensen, die niet achter politieke en geestelijke leiders of complotdenkers aanlopen, of om het even achter wie of wat dan ook? Mensen die beseffen wat samenleven, samenwerking en verantwoordelijkheid feitelijk inhouden, omdat ze niet verdeeld leven en hun verantwoordelijkheid niet uit handen geven? Mensen die begrijpen dat werkelijk kritisch zijn bij jezelf begint en niet bij de ander? En dat de oorzaak van onze problemen niet buiten onszelf ligt, maar in onszelf en dat daar ook de oplossing ligt?
Het antwoord op die vragen zegt dus iets over de kwaliteit van ons eigen bewustzijn. Wij zijn immers de opvoeders, nietwaar? Dat betekent dat we onszelf moeten opvoeden. Ik denk niet dat dat ooit onderdeel van een regeerakkoord zal zijn. Dat hoeft ook niet. Zelfinzicht begint bij onszelf. Als we dat beseffen, werkt dat direct door in de manier waarop we leven, in de manier waarop we kennis en vaardigheden overdragen en wat we daar mee doen.
Je weet pas wat je met kennis kunt doen als je die kennis hebt. De atoombom is ook pas bedacht nadat kernsplitsing ontdekt was.
Er is niets tegen ontdekken. De mens is nieuwsgierig en verlegt voortdurend de grenzen van zijn beperkte kennis. Omdat die kennis beperkt is, zijn ook de toepassingen beperkt. Niettemin zijn we tot grote prestaties in staat. Daarvoor is intelligentie nodig. De manier waarop we onze kennis gebruiken, vraagt echter ook om intelligentie. Dat geldt ook voor de toepassing van kernsplitsing. Onze intelligentie is bepalend voor de vraag of we onze kennis voor of tegen onszelf gebruiken.
De wereld verdelen op basis van illusoire denkbeelden (dit is een tautoligie) en die verdeeldheid waarborgen met de inzet van (kern)wapens is niet intelligent, maar heel erg dom.
…tautologie dus.
What if… Ik wil over vijf jaar nog wel eens kijken hoe dat extra onderwijsgeld waarover zo nu gejuicht wordt precies besteed is. En ik verwacht niet dat ik daar dan vrolijk van wordt.
Ik vrees dat blijken zal dat een groot deel van dat geld dan aan allerlei externe partijen blijkt te zijn besteed en kennis braaf in haar verdomhoekje is blijven zitten. Prove me wrong, please!
Excuus voor het Engels en word zonder t natuurlijk
Hebben we wel scherp wat de doelen zijn van onderwijs, en moeten we die wellicht opnieuw internaliseren? Gaat het om het opdoen van vakkennis, communicatie- en sociale vaardigheden, intellectuele verrijking, emancipatie? Is het doel om een baan te vinden, de belastingformulieren in te vullen, meewerken aan verdere technologisering? Kortom, waarvoor is de investering bedoeld?
En meer specifiek voor het vak geschiedenis: welk doel heeft het vergaren van deze kennis, en waarom zou langer investeren in de opleiding dit doel beter doen bereiken? Als daar een scherp en plausibel antwoord op te vinden is, houd ik het nog voor mogelijk dat er op termijn meer geld en tijd vrij komt.
Zie https://nl.wikipedia.org/wiki/Kenniseconomie
Dus men geeft het liefst belastinggeld uit aan studierichtingen die voor de economie relevant zijn.
Ik denk dat centraal moet staan wat Giselinde Kuipers zei bij de door WO in Actie georganiseerde Ware Opening: burgerschap.
https://mainzerbeobachter.com/2019/09/03/ware-opening/
https://www.folia.nl/opinie/132056/de-universiteit-moet-zich-richten-op-burgerschap-niet-op-economisch-nut