Toen ik onlangs het prachtige schilderij van Caravaggio in een stukje benutte, schoot me te binnen dat ik nog nooit had geblogd over het vergeten mirakel van de wonderbaarlijke naamsverandering. Ik begin even bij Lukas 5, gebaseerd op Marcus 2.14, en hier gepresenteerd in de Nieuwe Bijbelvertaling.

Jezus zag bij het tolhuis een tollenaar zitten die Levi heette. Hij zei tegen hem: “Volg mij!” Levi stond op, liet alles achter en volgde hem. Hij richtte in zijn huis een groot feestmaal voor hem aan, waarop een groot aantal tollenaars en anderen samen met Jezus aanwezig waren.

Wat me treft aan het doek van Caravaggio is hoe hij dat “Volg mij!” weergeeft. De tollenaar heeft niets te willen. En die tollenaar heette dus Levi. Hij was gewoon een van de leerlingen, waarvan Jezus er vele had, mannen en vrouwen. Het schilderij heet echter niet “de roeping van Levi” maar “de roeping van Matteüs”. Dat is vreemd.

Matteüs en Levi

Het kan nog gekker. Die Matteüs, die kennen we. Zijn naam prijkt op de lijst van de Twaalf, dat wil zeggen het team dat Jezus had aangesteld als leiders van het vernieuwde Israël. In de evangeliën van Marcus 3.15-19 en Lukas 6.14-16 is hij de zevende. Toen Lukas het lijstje minus Judas nog eens opnam in Handelingen 1.13 was die Matteüs de achtste van het dozijn. Marcus en Lukas noemen dus én Levi én Matteüs. Het zijn twee personen.

Maar nu pakken we het evangelie van Matteüs erbij. In het lijstje van de Twaalf (Matteüs 10.1-4) noemt hij wel Matteüs, inclusief diens beroep: tollenaar. Als de evangelist het verhaal over de roeping van de tollenaar vertelt, noemt hij deze niet Levi, maar Matteüs (Matteüs 9.9). Dit is waarom het doek van Caravaggio niet “de roeping van Levi” heet.

Ik heb geen verklaring voor deze aanpassing. Misschien had de man twee namen en wist de evangelist Matteüs dat wel terwijl zijn bron Marcus het niet wist. Misschien wilde de auteur van het eerste evangelie niet de indruk wekken dat er een leviet was in Jezus’ entourage. Maar waarom dan? In elk geval: de gelijkstelling van Matteüs, één van de Twaalf, aan een tollenaar is een redactionele ingreep van de evangelist Matteüs.

Thaddeüs

Een extra complicatie is nog dat de auteur van het Lukas-evangelie en de Handelingen een ander lid van de Twaalf niet kent, namelijk Thaddeüs. Marcus en Matteüs noemen hem als tiende, vóór Simon en Judas Iskariot; in de twee Lukas-teksten staat Simon op de tiende plaats en is de vrijgekomen elfde plek voor ene Judas, zoon van Jakobus.

Summa summarum: rond Jezus bestond een groep die men aanduidde als de Twaalf, we hebben vier lijstjes, we hebben dertien namen en de auteur van het eerste evangelie identificeert de achtste apostel met de tolgaarder Levi.

[Een overzicht van deze reeks over het Nieuwe Testament is hier.]