Totdat Rome afzakte tot hoofdstad van de Italianen – bonuspunten voor wie het citaat herkent – was het de hoofdstad van een universele wereldkerk. Een klein aantal families oefende de macht uit: de Colonna’s, de Orsini’s, de Borgheses. Daar kwamen later nieuwe families bij. De Torlonia’s zijn bijvoorbeeld achttiende-eeuwse nieuwkomers. Tijdens de Franse bezetting van de Kerkelijke Staat hielden ze het Vaticaan financieel op de been. Daar werden ze zelf niet slechter van en ze kochten titels als “hertog van Bracciano”, “hertog van Poli”, “markies van Romavecchia en Turrita”. Paus Pius VII verleende, kort na zijn terugkeer naar Rome, de titel van prins.

Kunstverzameling

De prinselijke familie nam niet alleen titels over maar ook kunstcollecties, zoals die van de familie Giustiniani. Ze deed ook opgravingen, onder andere in Portus, de haven van Rome naast Ostia. Zo ontstond het Torlonia-museum. Alleen de pauselijke collectie antiquiteiten in de Vaticaanse Musea, de stedelijke verzameling op het Capitool en (nadat Rome was afgezakt tot hoofdstad van de Italianen) de collectie in het Museo Nazionale Romano zijn groter. In 1960 ging het Torlonia-museum echter op slot. Sindsdien kon het publiek de honderden stukken sculptuur niet langer bezichtigen.

De Italiaanse overheid heeft confiscatie overwogen en bood in 2005 ruim een miljard euro, die de familie echter afsloeg. Hoe het uiteindelijk is opgelost, weet ik niet, maar in 2016 sloot minister Dario Franceschini een overeenkomst met de stichting waarin de beeldhouwwerken zijn ondergebracht. Het doel was dat er een nieuw museum zou komen, dat de stukken beschikbaar zouden zijn voor onderzoekers en dat er reizende tentoonstellingen naar het buitenland kwamen. In 2020 begon een tentoonstelling in een bijgebouw van de Capitolijnse Musea, waar een kleine honderd stukken waren te zien. Mocht u in Rome zijn: ze loopt nog een maand.

De Torlonia’s wilden niet kijken naar incomplete beelden en zetten kundige restaurateurs aan het werk. Er zitten dus stukken bij die door latere beeldhouwers zijn hersteld. Dat zijn niet de minsten. Er is beroemd beeld van een harige geit waar Bernini een kop aan heeft toegevoegd.

Euthydemos van Baktrië?

Het bovenstaande portret vind ik zelf een topstuk. De Torlonia’s namen het over van de Giustiniani’s en lieten de hoed restaureren. Eind negentiende eeuw identificeerde de Amsterdamse kunsthistoricus Jan Six de geportretteerde als een hellenistische vorst, wat mogelijk is. De kop is meer dan levensgroot. Royale proporties dus. Meer precies meende Six dat het koning Euthydemos van Baktrië was (r.c.230-195 v.Chr.), maar daar is niet iedereen het mee eens.

De discussie verloopt zonder verrassingen. Iemand beweert dat het portret een vorst uit de eerste eeuw v.Chr. is, want daar past het stilistisch beter, en vervolgens komt ook op dat revisionisme weer een correctie. Zulke discussies zijn eigenlijk vrij normaal, want hoewel kunsthistorici enorm hun best doen de marges van de subjectiviteit zo klein mogelijk te maken, Fingerspitzengefühl blijft een rol spelen. het is niet anders.

Een deel van het probleem is dat we niet goed weten wat de geportretteerde feitelijk op z’n hoofd heeft gehad. Dat zou best een Macedonische zonnehoed (kausia) kunnen zijn geweest, zoals Euthydemos op zijn munten. Door de restauratie is dat echter niet langer vast te stellen. Ik zou graag meer zekerheid bieden, maar voor het moment zeg ik alleen: dit is een mooi, krachtig portret.

[Dit was het 415e voorwerp in mijn reeks museumstukken..]