Mijn grootvader heeft zijn gezin enige tijd in leven gehouden door tabak van Antwerpen naar Arnhem te smokkelen. Verhalen over tabak en illegaliteit hebben dus altijd mijn belangstelling, zoals het verhaal over de Tabaksopstand.
Mirza Shirazi
De protagonist heet Muhammad Hasan en was in 1814 geboren in Shiraz. Zijn vader Mirza Mahmud was naar Mekka geweest en droeg daarom de titel sayyid, die Muhammad Hasan zelf ook kreeg na die pelgrimage. Hij zou dus Sayyid Muhammad Hasan ibn Sayyid Mirza Mahmud al-Shirazi hebben kunnen heten, ware het niet dat hij een zoon Muhammad Mu’iz al-Din had, zodat hij die woorden, samen met abu (“vader van”) ook nog ergens in zijn naam kon voegen. Hij heet kortweg Mirza Shirazi.
Zijn vader overleed toen hij jong was, maar dat belette niet dat hij al snel een geweldig goede student van het islamitisch recht was. Al in 1832, koud achttien jaar oud, was Shiraz te klein voor hem en vertrok hij naar Isfahan, en daarna naar Najaf, dat destijds het voornaamste centrum was van sji’itische studie. Toen zijn leermeester, de vernieuwer Muhammad Hassan Najafi, in 1864 overleed, was Mirza Shirazi diens gedoodverfde opvolger als grootayatollah. Tien jaar later verplaatste hij zijn residentie naar Samarra, waar hij de graven van de tiende en elfde imam opknapte.
De Tabaksopstand
Samarra ligt ook dichter bij de weg waarlangs Perzische pelgrims kwamen naar de heilige steden in Irak. Mirza Shirazi hield hiervandaan dus ook de vinger aan de pols in het land van de Qajar-dynastie. Die geldt traditioneel als zwak, al hebben ze de onafhankelijkheid van Perzië weten te bewaren. In de tijd van het Europese imperialisme was dat best een prestatie.
Zwak waren de Qajars echter zeker wel toen Naser al-Din Shah in 1888 aan een Britse onderneming, de Imperial Tobacco Corporation, een monopolie gaf op de internationale handel van Perzische tabak. Daar betaalden de Britten flink voor: £15.000 bij het tekenen van de contracten en 25% van de winst. De maatregel zette echter veel kwaad bloed. Om te beginnen bij de Russen, die met Perzië een handelsovereenkomst hadden. En ook bij de Perzische tabaksboeren, die nu moesten leveren aan één partij, die de prijs kon bepalen.
Zowel soennieten en sji’ieten richtten zich tot grootayatollah Mirza Shirazi: kon hij niet iets doen, naar hem zou de Sjah toch luisteren? De geestelijke leider lijkt er aanvankelijk weinig in gezien te hebben en volstond met een telegram, waarop de Sjah een gezant stuurde naar Samarra om Mirza Shirazi te overtuigen van de voordelen van de overeenkomst. De gastheer was echter niet overtuigd. In 1891 vaardigde hij een fatwa uit, een juridische opinie: het gebruik van tabak, zo verklaarde hij, was zoiets als een oorlogsverklaring aan de Verborgen Twaalfde Imam.
Staking
Fatwa’s zijn op zich niet bindend, maar Mirza Shirazi gold als de voornaamste sji’itische geestelijke van zijn tijd. In Teheran luisterde e koningin naar de man uit Samarra. De waterpijpen verdwenen uit de vrouwenverblijven in het Golestanpaleis. De lakeien vertikten het des konings pijp te vullen. De boeren begonnen andere gewassen te verbouwen. De bazari’s en andere ondernemers verkochten het product niet langer. De koffiehuizen serveerden geen rookwaren meer.
Binnen een jaar na het begin van de Tabaksopstand bond Naser al-Din Shah in, waarop Mirza Shirazi zijn fatwa introk. Hij overleed drie jaar later en is begraven in Najaf.
De gevolgen
De Tabaksopstand is om verschillende redenen belangrijk. In de eerste plaats omdat het bijdroeg aan de slechte reputatie van de Britten, hoewel zij feitelijk niet zoveel verkeerd hadden gedaan. Via diverse grote en kleine crises – de coup van 1921, de bezetting tijdens de Tweede Wereldoorlog, de staatsgreep van 1953 – spelen deze sentimenten nog steeds. Nog in 2011 bestormde een boze Iraanse menigte de Britse ambassade.
Een tweede gevolg van de Tabaksopstand is dat Iran het gebruik van tabak voortvarender heeft kunnen aanpakken dan bijvoorbeeld Nederland. Ik herinner me een waterpijpverbod dat ik in eerste instantie uitlegde als magnietterij van de Islamitische Republiek, maar toen later ook in eigen land antirookmaatregelen kwamen, leerde ik beter. Ik blogde er al eens over.
Wat betreft Samarra: dat bleef een belangrijk centrum voor sji’itische studies. Saddam Hussein kortwiekte het instituut echter, waarna Qom uitgroeide tot voornaamste studiecentrum.
“maar toen later ….. leerde ik beter”
Laat het me je alvast voorspellen: als de antirookcampagne *) eindelijk tevreden is komt alcohol aan de beurt. Het calvinistische “gij zult niet genieten” zit er diep in.
*) Ik rook niet; nooit gedaan ook.
Schei toch uit! Honderd jaar geleden mislukte de drooglegging in de VS al…
https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Drooglegging_(alcoholverbod)
Van mij mag iedereen zijn longen zwart smoken, met alle kwalijke gevolgen van dien, maar waarom moeten niet-rokers daar dan aan worden blootgesteld? Ik heb er hinder van als ik op een terrasje zit en een ander zit te paffen; wèg geur- en smaakbeleving. En dan heb ik nog geen eens COPD… Als ik vriendelijk vraag of iemand niet in mijn bijzijn wil roken, krijg ik te horen dat ik dan maar ergens anders moet gaan zitten. Dat is te gek voor woorden!
Ondanks rookverboden en gore foto’s van alle ellendige ziektes die je van tabak kunt krijgen, stoppen de meest verstokte rokers niet. Waar we echter wel voor kunnen zorgen, is dat jongeren niet hetzelfde stomme gedrag overnemen van de ouderen, door goede en niet aflatende voorlichting te geven over de risico’s van roken en de problemen waar je anderen ongevraagd mee opzadelt.
Mensen veranderen hun gedrag alleen als het aantrekkelijk wordt gemaakt en dat gebeurt met de rookcampagnes niet. Zie ook het totale onvermogen van de spoorwegen om reizigers respect voor stilte in de stiltecoupé op te laten brengen. Alleen dwang helpt dan nog. De rookcoupés verdwenen uit de trein na rechtszaken van astmapatiënten. De horeca ging ook alleen maar onder dwang overstag.
En dat baart me zorgen over, bijvoorbeeld, de coronabestrijding. Het repressie-instrument staat al op ieders smartphone. Ik erken en herken het belang op dit moment, maar ik vrees dat het blijvend zal zijn.
Dat pessimisme deel ik niet. Ik heb er nog goede hoop op dat het CST, als je dat bedoelt, binnenkort verdwijnt.
Ik deel Robs opluchting dat niet-rokers gevrijwaard worden van stinkende kleren, prikkende ogen en ongevraagd meeroken.
‘Mensen veranderen hun gedrag alleen als het aantrekkelijk wordt gemaakt (…)’
Het is de klassieke gedachte dat mensen hun gedrag veranderen door straf en beloning. Men mag dan het gewenste verdrag gaan vertonen, maar men heeft geen inzicht waarom men iets wel of niet zou moeten doen. Verantwoordelijkheidsbesef zonder zelfinzicht – inzicht waarom we doen wat we doen – bestaat niet. Dat is een ernstig gebrek aan onze opvoeding.
In de meeste gevallen betekent dat dus dat mensen worden gedwongen om dingen te doen en te laten zonder dan men daar nut en noodzaak van inziet en waarvan men vindt dat die het eigen belang niet dienen. Dat leidt tot ontevredenheid en verzet als gevolg van de accumulatie van alles dat men moet of niet mag.
De afgelopen jaarwisseling werd het afgekondigde vuurwerkverbod massaal genegeerd. Er werd meer zwaar vuurwerk afgestoken dan ooit tevoren. “Er mag ook helemaal niets meer in dit land”, heb ik nog nooit zo vaak gehoord als de afgelopen twee jaar.
“Van mij mag iedereen zijn longen zwart smoken, met alle kwalijke gevolgen van dien”. Nogal een krasse uitspraak! De gevolgen van deze verslaving gaan verder – medisch, financieel – dan ongewenst meeroken op een terrasje. Hoever wil je deze souplesse voor ongewenst gedrag doortrekken? Alcohol, drugs etc – als ik er maar geen last van heb?
‘Alcohol, drugs etc – als ik er maar geen last van heb?’
Nee, dat zeg ik helemaal niet, Robbert! Dat zou een egocentrische houding zijn en dat is nu precies wat het probleem is. De vrijheid menen te hebben om te doen en te laten waar men zelf zin in heeft, gaat altijd ten koste van een ander.
Roken is – net als alcohol, medicijn en drugsmisbruik – in de eerste plaats ieders eigen verantwoordelijkheid. Ik zal er niemand toe aanzetten, maar ik zal het ook niemand verbieden. Daar ga ik niet over. Ik zal het wel ten stelligste ontraden. ‘Volwassenen’ worden geacht ‘het goede voorbeeld’ te geven. Dat er dan vervolgens een leeftijdsgrens wordt verbonden aan wanneer je mag roken of drinken, is een halfhartige houding, nog afgezien van de accijnzen die op tabak en alcohol worden geheven. Daar los je het sociale en medische probleem niet mee op.
Ik denk dat het begint bij de opvoeding en dus bij de opvoeders en dat zijn we zelf. Zet alles in om er voor te zorgen dat jongeren zich bewust zijn van de risico’s die verslaving met zich meebrengt, niet alleen persoonlijk, maar ook maatschappelijk. Stop het niet weg, maar maak het bespreekbaar, thuis, op school, op het werk, in de club, in de maatschappij. Bezint eer ge begint. Voorkomen is beter dan genezen.
Als we dat nalaten, is ieder verbod het paard achter de wagen spannen. Als er geen vraag is, is er geen markt. Het gaat er dus niet om dat mensen iets niet doen, omdat het niet mag en wordt gesanctioneerd, want dat voedt juist de behoefte om het wel te doen; het gaat er om dat mensen dat niet doen, omdat ze de consequenties leren inzien van hun gedrag en hun eigen verantwoordelijk leren nemen. Volgens mij is dat de betekenis van opvoeding.
Stopte iedereen dan ineens met roken?
Men is weer gaan roken.
Begin deze eeuw waren de beperkingen op het roken in Iran overigens sneller en grondiger dan in Nederland.
https://mainzerbeobachter.com/2015/03/31/waterpijp/
In maart 2018 ging de waterpijp terug vlot van hand tot hand.
Nou begrijp ik echt wel dat iemand als Jona er heel veel belang bij heeft dat hij zich onderweg op allerlei taken kan concentreren en naar ik sterk vermoed heel erg gevoelig is voor ongewenste impulsen van buitenaf.
Maar toch: dat hele concept van een ‘stilte coupé’ in het zogenoemde openbaar vervoer is toch heel raar? En niet te handhaven. Zeker niet in de spits. Passagiers wordt een schijnzekerheid geboden.
De samenleving wordt er echt niet leuker op sowieso. Zeg ik o.a als niet-roker.