[Laatste van zeven stukken over de Griekse onderzoeker Herodotos van Halikarnassos. Het eerste deel was hier.]

Vrouwen die staand urineren en mannen die zittend plassen: voor Herodotos moet de “omgekeerde wereld” die ik gisteren noemde, een eclatant succes zijn geweest. Maar Herodotos presenteert het niet als een grapje. Vreemde gewoonten hebben zijn oprechte belangstelling, nooit zijn minachting. Het is alsof hij wil laten zien hoeveel verscheidenheid er kan zijn in de menselijke cultuur. Andere culturen zijn niet slechts een beetje afwijkend, ze kunnen totaal anders zijn.

Wie dat begrijpt, weet dat hij of zij een volslagen vreemdeling kan zijn voor anderen. Je mag trots zijn op je eigen cultuur en die verdedigen, vanzelfsprekend, maar wees tolerant voor andere culturen, want geen enkele samenleving kan superioriteit claimen.

Een mooi voorbeeld is Herodotos’ commentaar op de waanzin van Kambyses. Zoals we in het stukje over oorzaken hebben gezien, doodde deze Perzische koning de heilige stier Apis, zijn broer Smerdis, de zoon van zijn vizier en twaalf edellieden. Bovendien was hij een incestueuze verhouding begonnen en had hij Egyptische graven en mummies ontheiligd.

Uit alles blijkt dat Kambyses stapelgek was, anders had hij het nooit gewaagd met geheiligde wetten en zeden de draak te steken. Stel dat je aan willekeurige mensen de mogelijkheid biedt de allerbeste wetten uit te kiezen, dan geeft iedereen na zorgvuldige afweging toch de voorkeur aan die van zijn eigen land? Zo vast is elk volk ervan overtuigd dat de eigen zeden niet te overtreffen zijn. Alleen een krankzinnige gaat zulke zaken belachelijk maken.

Dat alle mensen zo denken over hun wetten en gebruiken, kan ik op heel wat verschillende manieren bewijzen. Ik zal een voorbeeld geven: koning Darius vroeg eens aan een paar Grieken in zijn paleis wat ze een passende beloning vonden als ze hun vader op zijn sterfbed moesten opeten. Zij antwoordden dat ze dat voor geen prijs zouden doen. Daarop liet de koning Indiërs van de zogeheten Kallatische stam komen die deze gewoonte wel hebben. In aanwezigheid van de Grieken, voor wie het onderhoud werd vertaald, stelde hij vervolgens de vraag, wat het hun waard was hun vader na zijn dood te verbranden. De Indiërs protesteerden luid en vroegen hem met nadruk niet zulke goddeloze taal uit te slaan. Dat bedoel ik nou met die eigen gebruiken.

Dit relativisme treffen we ook aan in Montaignes beroemde essay over de kannibalen.

Het is nuttig nog een laatste blik te werpen op Herodotos’ lijst van Kambyses’ misdaden. Hij noemt broedermoord, incest en onrechtmatige executies zonder commentaar. De aanleiding tot de hierboven geciteerde opmerking is de dood van de Apis en de ontheiliging van enkele mummies. Het is de onverdraagzaamheid die Herodotos’ verontwaardiging veroorzaakt. Met een andere cultuur drijft alleen een gek de spot.

[Het citaat was afkomstig uit de Nederlandse vertaling van Hein van Dolen, die ernaar streefde het spreektaalkarakter van Herodotos weer te geven. Als Engels voor u geen probleem is, zou ik de Landmark-vertaling adviseren, die dé standaard zet voor de wijze waarop we een klassieke tekst in de digitale tijd dienen weer te geven. Er is nogal wat online materiaal op LacusCurtius.]