Byblos is een havenstad in Libanon. En niet zomaar een havenstad. Achter de stad begint het Libanongebergte, beroemd om de cederbomen. Het hout was geliefde koopwaar want het is relatief licht en krimpt of rot nauwelijks. Dat maakt het eenvoudig te bewerken. Elke sigarenroker weet dat het stukje cederhout waarmee je een sigaar aansteekt, heerlijk ruikt. Tot slot: de stammen zijn dertig meter lang, recht en sterk, wat ze ideaal maakt om enorme balken, masten en kielen van te produceren. Het enige nadeel is dat je zo’n boom, eenmaal gekapt, zo heel mogelijk in een haven moet zien krijgen. Laat er bij Byblos nou net een fijn riviertje zijn, de Wadi Ibrahim, ooit bekend als de Adonis.

Doordat Byblos van alle Levantijnse havens het gunstigste lag voor de export van cederhout, was het al rond 3000 v.Chr. een belangrijk centrum voor de internationale handel. Grote schepen – in Egypte aangeduid als ‘Byblosschepen’ – vervoerden behalve hout ook hars, olie en andere waardevolle producten. Een monumentale muur, tempels en een paleis maakten de bezoekers duidelijk dat Byblos een belangrijke stad was.

Torentempel

Eén van de heiligdommen staat bekend als de Torentempel. Veel is er niet van over, zoals u hierboven ziet. Eigenlijk een soort podium, waarop wel of niet een toren kan hebben gestaan. Groot was de cultusplek in elk geval niet. Daar staat dan weer tegenover dat er werk van is gemaakt een podium te bouwen en hoogte te winnen. Ik lees dat het platform een meter of zes boven het maaiveld uitstak. (In mijn herinnering is het minder.) De trap is gemaakt van ankerstenen.

In elk geval: een verhoogd punt dat op zijn beurt is geplaatst op het hoogste punt in een stad die dertig meter boven de zee uitsteekt. Zelfs als er geen toren op stond, had je vanaf dit podium een prachtig uitzicht over de zee. Inmiddels staat er een Ottomaans huis in de weg dat later deze maand in gebruik wordt genomen als museum. Althans, dat is de bedoeling, maar in het arme Libanon is momenteel niets zeker.

Er is een parallel voor zo’n toren. In de noordelijke havenstad Ugarit stond een tempeltoren die was gewijd aan de god Ba’al. Op het dak was een altaar. Schepen die de haven naderden, konden dus afgaan op de rook of het vuur. Het is beslist niet ondenkbaar dat de tempel in Byblos, toren of niet, eveneens een functie had als vuurtoren.

Exodus

Ik moest onwillekeurig ook even denken aan een regel uit het Bijbelboek Exodus 13.21, waar het niet gaat over scheepvaart maar over de Hebreeën die door de woestijn trekken: God toont hun de weg nu eens als lichtende vuurzuil, dan weer als opkringelende rook. Misschien wat vergezocht. Maar ik moest er even aan denken.

Over Byblos is overigens vanaf 14 oktober een expositie in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden.